Zo blijf je jezelf in een relatie

Jezelf blijven in een relatie is zo eenvoudig nog niet. In theorie vinden we allemaal dat we gevoelens en gedachten open en eerlijk moeten delen met anderen, zeker met goede vrienden en partners. Maar in de praktijk blijkt dat die eerlijkheid een ander kan kwetsen. Of dat de relatie met die persoon er minder hecht door wordt.

Dit conflict tussen theorie en praktijk is niet alleen een probleem in de communicatie. Bij jezelf blijven in een relatie is ook een innerlijke kwestie. In de omgang met anderen is er voortdurend spanning tussen ons ware zelf en ons relationele zelf, tussen authenticiteit en verbondenheid.

Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk. Duco en Mireille komen bij me voor relatietherapie. Duco zegt dat Mireille er verkeerde ideeën op nahoudt over de opvoeding van hun drie pubers. Ze wil hen in alles ondersteunen, zoals met geld, met het repeteren van huiswerk, met halen en brengen naar feestjes.

Duco vindt dat kinderen zo veel mogelijk zelf moeten doen en beslissen. ‘Daar worden ze sterk van,’ zegt hij. Hun conflict is hoog opgelopen. Het stel slaat elkaar om de oren met artikelen en boeken over opvoeden, ze betrekken hun familie erbij en ondertussen ruziën ze maar door.

Wat te doen? Ze voelen allebei dat ze over zich heen laten lopen als ze zouden toegeven aan de ander. Maar het voelt ook niet goed om steeds maar hun zin door te drijven, want dat gaat ten koste van de goede verstandhouding. Moeten ze kiezen voor hun ware zelf, of voor hun relatie?

Drie vormen van authenticiteit

Psychologe Wang Yi Nan van de Beijing Normal University heeft een vragenlijst ontwikkeld om te testen hoe authentiek je bent in relaties. De onderzoekster onderscheidt drie vormen van authenticiteit. De test geeft inzicht in welk soort authenticiteit in je eigen relaties de boventoon voert.

• De eerste vorm is door anderen beïnvloede authenticiteit. Scoor je daar het hoogst op, dan heb je de neiging om je mening en je gevoelens op te geven voor die van anderen.
• De tweede vorm, gebalanceerde authenticiteit, staat voor de vaardigheid om je gedachten en je gevoelens uit te drukken, terwijl je rekening houdt met de mening en behoeften van anderen.
• Je kunt ook vooral geneigd zijn tot de derde vorm, egocentrische authenticiteit. Dan spreek je jezelf veel en vaak uit om bij jezelf te blijven, ook al kwets je anderen daarmee.

Nadelige gevolgen voor je gezondheid

Door anderen beïnvloede én egocentrische authenticiteit hebben allebei nadelige gevolgen voor je gezondheid, zegt Yi Nan.

Als je gewend bent om je sterk op anderen te richten moet je steeds je eigen mening en gevoelens onderdrukken. Dat geeft spanning, met klachten als hoofdpijn, buikpijn en angst tot gevolg.

Je gaat jezelf bovendien een slapjanus vinden, dus ook je zelfbeeld lijdt eronder als je steeds je woorden inslikt. Egocentrisch authentieke mensen komen bot en gevoelloos over.

Collega’s, vrienden en partners laten hen al snel links liggen, of zoeken de confrontatie op. Zo blijven er weinig intieme relaties over en de relaties die er wel zijn, boeten ernstig in aan kwaliteit.

Gebalanceerde authenticiteit heeft een wisselwerking met persoonlijk welbevinden en tevredenheid met je relaties. Mensen die erin slagen zichzelf te blijven terwijl ze de relatie met anderen goed houden, hebben volgens Yi Nan meer het gevoel dat ze grip hebben op hun leven.

Gebalanceerde authenticiteit maakt je dus gelukkiger – verrassend genoeg omdat je meer rekening houdt met anderen.

Als je naar een ander luistert en hem of haar iets gunt zonder je eigen gevoelens te onderdrukken, hoeft dat niet ten koste te gaan van jezelf blijven in een relatie.

Bovendien ervaar je dan meer verbinding met anderen. Wie rekening houdt met andermans behoeften, kan rekenen op een grote schare vrienden en hechte partnerrelaties.

Gebruik de tegenstellingen om vooruit te komen

Deze conclusie, schrijft Yi Nan, sluit goed aan bij de oosterse cultuur: daarin wordt veel waarde gehecht aan dialectiek in relaties. Dialectiek, zo laat het volgende voorbeeld zien, is de tegenstellingen tussen jou en je gesprekspartner benutten om gemeenschappelijke waarden te vinden.

Twee vrienden maken ruzie over de vraag of het klimaatprobleem beter is te bestrijden door het gedrag van alle mensen te veranderen of door bedrijven verantwoordelijk te stellen. Maar in plaats daarvan zouden ze ook kunnen vaststellen dat ze beiden het beste voorhebben met de maatschappij.

Als ze dit allebei als uitgangspunt nemen voor een gesprek, verloopt dat niet alleen vriendelijker, maar inhoudelijk ook volstrekt anders dan een dispuut over verschillende oplossingen.

Diezelfde benadering kan helpen in relatietherapie. Ik vroeg Duco en Mireille na te denken over wat hen verbindt. Daarna slaagden ze erin los te komen van hun verschil van mening. Mireille zei dat ze allebei betrokken en zorgzame ouders waren en daarmee was Duco het eens.

Maar haar zorgzaamheid veranderde soms in overbezorgdheid, als reactie op vroegere ervaringen met haar gescheiden ouders. Ook Duco was als kind aandacht tekortgekomen, vanwege de alcoholverslaving van zijn moeder.

Je vroegste ervaringen hebben invloed

Zo kregen Duco en Mireille inzicht in hun eigen drijfveren en meer begrip voor de drijfveren van de ander; ook zagen ze welke gevoeligheid daarachter zat. Het maakte dat ze hun strenge overtuigingen makkelijker konden loslaten.

In plaats daarvan konden ze beter kijken vanuit hun gemeenschappelijke waarden als betrokken en zorgzame ouders. Dat stelde ze in staat gezamenlijk te bepalen wat hun kinderen nodig hadden en dat per situatie samen beoordelen: soms meer ondersteuning, en soms minder.

Door de vraag naar de oorsprong van hun zorgen, en het vinden van die gemeenschappelijke waarde, konden Duco en Mireille de stap zetten van egocentrische naar gebalanceerde authenticiteit. En dat had positieve gevolgen voor hun relatie.

Zo kunnen je vroegste ervaringen al invloed hebben op je authenticiteit. De instabiele relatie met hun ouders maakte het voor Duco en Mireille moeilijker om zich te hechten aan elkaar. Dat had tot gevolg dat ze zich aanvankelijk egocentrisch authentiek opstelden.

Onveilige hechting, intimiteit en liefde

Het woord ‘hechting’ staat voor de manier waarop we intieme relaties aangaan. Een halve eeuw geleden begon het eerste onderzoek naar hechting bij kinderen en volwassenen. Dit is een onderwerp waar relatiepsycholoog Sue Johnson veel over heeft geschreven.

Mensen die veilig gehecht zijn hebben in hun jeugd en in intieme relaties daarna ervaren dat ze voor zichzelf kunnen opkomen zonder de liefde van anderen (ouders, geliefden) kwijt te raken. Deze uitgangspositie komt mijns inziens overeen met gebalanceerde authenticiteit.

Mensen die onveilig gehecht zijn, hebben ervaren dat ouders en geliefden hen verwaarloosden of abrupt verlieten. Daardoor zijn ze bang geworden om intimiteit te verliezen.

Of vermijden ze intimiteit liever helemaal om niet opnieuw te worden teleurgesteld. In deze twee intieme reacties herken ik respectievelijk door de ander beïnvloede en egocentrische authenticiteit.

Oefenen met ander gedrag in alledaagse situaties

Als je wilt leren om meer balans te brengen tussen je ware zelf en je relationele zelf, is het goed om te kijken naar wat onder anderen Sue Johnson haar patiënten leert.

Daarvoor is het overigens niet nodig om de diepte in te gaan en eerst te bepalen of je een veilige, een angstige of een vermijdende hechtingsstijl hebt.

Balans vinden en toch jezelf blijven in een relatie doe je door te oefenen met ander gedrag dan je gewend was in alledaagse situaties met de mensen die je dierbaar zijn.

Hoe te beginnen? In de eerste plaats is het van belang je bewust te worden van je uitgangspositie. Benieuwd hoe authentiek jij bent in relaties? De test van Yi Nan geeft daarvoor een indicatie.

De tips bij de testuitslag laten zien wat er nodig is voor jezelf blijven in een relatie en tegelijkertijd meer of juist minder rekening te houden met anderen.

Het belangrijkste inzicht voor jezelf blijven in een relatie is te proberen niet om de ander, maar ook niet om jezelf te veranderen. Verander het patroon tussen jullie.

Als je steeds degene bent die volgt, of altijd degene bent die leidt, is het patroon scheefgegroeid. Je kunt beginnen met uitspreken dat er zo’n patroon is en elkaar te helpen om het te zien.

Zo wordt jezelf blijven in een relatie gemakkelijker

Als je vervolgens focust op gemeenschappelijke waarden in plaats van op de vraag wie er gelijk heeft, zul je merken dat het veel gemakkelijker wordt om rekening te houden met elkaar zonder het gevoel te hebben dat het jezelf blijven in een relatie in de weg staat. Dit inzicht helpt niet alleen in de relatie met je partner, maar in al je relaties, ook die met familieleden, vrienden en collega’s.

Die nieuwe benadering helpt bijvoorbeeld als een goede vriend er tijdens de jaarlijkse barbecue ineens scherpe ideeën op na blijkt te houden over het migratievraagstuk. Je kunt dan je eigen visie benadrukken zonder hem te laten uitpraten.

Of hem laten kletsen terwijl je je inwendig zit op te vreten. Maar je kunt ook zeggen dat je blij bent met zijn betrokkenheid bij de belangrijke problemen van onze tijd.

Een fijnere relatie met mensen in je omgeving

De tips voor jezelf blijven in een relatie helpen je ook in de omgang met je bemoeizuchtige schoonmoeder. Ja, je kunt de confrontatie zoeken en haar verbieden om zich met de relatie tussen jou en je partner te bemoeien.

Of ja en amen zeggen en al haar adviezen in de wind slaan. Maar wat je ook kunt doen: haar bedanken voor haar liefde en zorg voor haar kind, jouw partner, van wie jullie allebei veel houden.

Een reactie vanuit gebalanceerde authenticiteit op de mensen in je omgeving maakt de kans veel groter dat je tot verbinding en samenwerking komt. Natuurlijk, als je ruimte maakt voor een ander verlies je wat aan authenticiteit.

En als je meer opkomt voor jezelf wordt de relatie misschien iets minder hecht. Hoeveel van zulk verlies je kunt verdragen, bepaal je helemaal zelf. Maar als je minder streng vasthoudt aan je oude manier van doen, kunnen de gesprekken met je vrienden, je familie en je partner een stuk gezelliger én authentieker worden.

Meer lezen?

• Sue Johnson, Houd me vast: Zeven gesprekken voor een hechte(re) en veilige relatie, Kosmos, 2009
• Jean-Pierre van de Ven, Waarom luister je niet? Helder communiceren met je partner, Ambo|Anthos, 2015

Bronnen o.a.: Y. N. Wang, Balanced authenticity predicts optimal well-being (…), Personality and Individual Differences, 2016 / S. Krauss Whitbourne, Fulfillment at any age; How to stay true to yourself in your relationship, Psychology Today, augustus 2016