Ben je een sociale kameleon?

Eerst even een snel testje: teken met de wijsvinger van je schrijfhand de letter Q op je voorhoofd.

Klaar? Bedenk nu of je de letter zo hebt getekend dat iemand anders hem zou kunnen lezen – dus met het staartje naar je linkeroog – of juist andersom, zodat je de letter gemakkelijk zelf zou kunnen zien.

Dit testje geeft volgens de Britse onderzoeker en psycholoog Richard Wiseman aan of je een ‘sociale kameleon’ bent: dat zijn mensen die hun gedrag aanpassen aan de situatie waarin ze zich bevinden om een goede indruk op anderen te maken.

Mensen die Q zo tekenen dat een ander hem van hun voorhoofd zou kunnen aflezen, passen zich volgens Wiseman sterker aan dan mensen die de letter andersom neerzetten. Die eigenschap wordt ook wel self monitoring genoemd.

De mate waarin mensen zich aanpassen is zowel aangeboren als aangeleerd, mailt psycholoog Mark Snyder van de University of Minnesota desgevraagd. Sinds hij bijna vijftig jaar geleden zijn invloedrijke theorie ontwikkelde, zijn er honderden wetenschappelijke onderzoeken over gepubliceerd.

Twee menstypen

Er zijn grofweg twee soorten mensen, stelt Snyder. De eigenzinnige types maken zich er niet zo druk om of ze een goede indruk maken op anderen. Waar ze ook zijn, of het nou hun werk of een feestje is, ze richten hun blik naar binnen en vragen zich af: ‘Wie ben ik, en hoe kan ik mezelf zijn in deze situatie?’

Eigenzinnigen varen op hun innerlijke kompas. Ze nemen hun gevoelens en opvattingen als leidraad voor hun gedrag, ook als ze daardoor botsen met anderen.

Als ze een feestje niet leuk vinden, zullen ze niet doen alsof ze zich amuseren om de organisator te plezieren. Ze willen zich niet makkelijk anders voordoen dan ze zijn. Dat kúnnen ze niet eens. Daardoor gedragen ze zich in uiteenlopende situaties hetzelfde.

Iemand die deze eigenschap in sterke mate bezit, zal zich bij de koning niet anders voordoen dan bij een loodgieter. Volgens Snyder behoort ongeveer 60 procent van de mensen tot deze groep.

Sociale kameleons daarentegen houden wél in de gaten of ze een positief beeld van zichzelf neerzetten. In sociale situaties zetten ze hun beste beentje voor. Ze zijn degenen die op een verjaardagsfeestje de stiltes opvullen en zich ongemakkelijk voelen als dat niet lukt.

Sociale kameleons zijn gevoelig voor verwachtingen en gevoelens van anderen en pikken sociale aanwijzingen snel op. Dat maakt hen beter in het lezen van gezichtsuitdrukkingen. Terwijl voor eigenzinnige types een boze blik nodig is om hen de mond te snoeren, is bij een sociale kameleon een opgetrokken wenkbrauw al genoeg.

Sociale kameleons stemmen hun gedrag af op de situatie waarin ze zich bevinden. Ze zijn flexibel en pragmatisch. ‘Wie moet ik zijn in deze situatie, en hoe doe ik dat?’ vragen ze zich af.

Daardoor hebben ze veel verschillende gezichten. Bij hun baas zijn ze iemand anders dan bij hun sportmaatje. Ongeveer 40 procent van de mensen is volgens Snyder in meer of mindere mate een sociale kameleon.

Iedereen is óf een eigenzinnig iemand óf een sociale kameleon, zegt Snyder. Maar binnen die categorieën bestaat wel een glijdende schaal. Zo zijn sommige mensen veel uitgesprokener eigenzinnig of juist sociale kameleon dan andere.

Spuuglelijk

De term sociale kameleon betekent niet dat zo iemand zich maar moeiteloos aanpast. Het vergt veel energie om een positief plaatje van jezelf te presenteren, ontdekte psycholoog Kathleen Vohs van de University of Minnesota.

Om op je werk vriendelijk te zijn tegen klanten die je het liefst het kantoor uit wilt schoppen. Of om de nieuwe bank van vrienden te prijzen die je eigenlijk spuuglelijk vindt. Volgens Vohs spreekt dat de reserves van je wilskracht aan en krijg je daarvoor later de rekening gepresenteerd.

Vohs onderzocht dat in een experiment door mensen in sociale situaties te brengen die veel eisten van hun vaardigheden op het gebied van zelfpresentatie. Zo moest de helft van een groep proefpersonen zichzelf presenteren als competent en aardig tegelijk.

De andere helft werd juist aangespoord om toch vooral zichzelf te zijn. Vervolgens werd hun wilskracht gemeten: de proefpersonen moesten kijken naar een akelige film met horror-effecten terwijl ze moesten proberen hun gezicht in de plooi te houden.

Wat bleek? Degenen die zichzelf als aardig en competent hadden moeten presenteren, hadden minder wilskracht over om hun emoties te onderdrukken dan degenen die zichzelf mochten zijn.

Emoties de baas

In haar experiment onderzocht Vohs niet of haar proefpersonen zelf sociale kameleons of eigenzinnige personen waren, maar ze liet hen wel het gedrag vertonen dat bij beide typen hoort.

Op basis van haar bevindingen zegt de psycholoog: ‘Ik denk zeker dat sociale kameleons in hun dagelijks leven meer wilskracht verbruiken dan eigenzinnigen, omdat ze meer bezig zijn met hun imago.’

Daardoor is het voor kameleons na een dag vol zelfpresentatie moeilijker om ’s avonds tijdens een zielige film hun emoties de baas te blijven, of om een zak chips te laten staan.

Sociale kameleons betalen dus een prijs voor hun aanpassingsvermogen. Maar op carrièrevlak werpt die flexibiliteit vrucht af, zo blijkt uit diverse onderzoeken. Sociale kameleons kunnen beter opschieten met hun collega’s en stoten sneller door naar de top dan hun eigenzinnige tegenhangers.

Dat zou komen doordat sociale kameleons weten hoe ze zich in allerlei situaties moeten gedragen en gemakkelijker omgaan met allerlei mensen. Daardoor vinden anderen, onder wie bazen, hen sympathieker.

Ook lukt het hun beter zichzelf gunstig te presenteren.Maar het is de vraag of het fijn is om zo’n opgeklommen sociale kameleon als baas te hebben. Dat schrijven de Amerikanen David Day en Deidra Sleicher in een onderzoeksartikel over self monitoring op het werk.

Juist doordat sociale kameleons flexibel zijn, bestaat de kans dat ze inconsistent en daardoor onbetrouwbaar overkomen. Dat kan hun positie als leider verzwakken.

Hechtere relaties

Ook op relatiegebied staan sociale kameleons en eigenzinnigen anders in het leven. Mark Snyder: ‘Onderzoek laat keer op keer zien dat de sterkste invloed van self monitoring naar voren komt in vriendschappen en romantische relaties.’

De sociale wereld van kameleons is versnipperd. Ze hebben veel vrienden en ook veel verschillende soorten vrienden. Met de een gaan ze surfen, met de ander praten ze over relatieproblemen en met weer een ander gaan ze naar de film. Hun vriendschappen zijn gemiddeld genomen wat oppervlakkiger en vooral gebaseerd op de dingen die ze samen met een ander dóén.

Eigenzinnigen verzamelen juist een select clubje mensen om zich heen met wie ze allerlei activiteiten ondernemen. Met die ene goede vriend maken ze wandeltochten én bespreken ze hun problemen. Hun relaties zijn hecht en vooral gebaseerd op een persoonlijke klik.

Omdat hun vriendschappen intiem zijn, vinden eigenzinnigen het erg als er conflicten zijn. Terwijl een sociale kameleon bepaalde vriendschappen makkelijk zal laten doodbloeden proberen eigenzinnigen juist actief het conflict op te lossen.

Liefde is een spel

In de liefde hebben sociale kameleons minder goede kaarten dan eigenzinnigen. Hoewel ze op het eerste gezicht een goede indruk maken en populair zijn, zijn hun liefdesrelaties gemiddeld genomen minder hecht.

Om confrontaties te vermijden, verbergen extreme kameleons hun emoties en daardoor zijn ze minder intiem met hun partner, aldus onderzoekers aan de North Western University.

Bovendien zien sociale kameleons liefde vaker als een spel, blijkt uit ander onderzoek. Ze hebben meer en kortere dates en relaties met verschillende mensen. Ook scheiden ze meer.

Onderzoekers Christopher Leone en LouAnne Hawkins van de University of North Florida denken dat dat kan komen doordat kameleons met veel mensen door één deur kunnen. Dat geeft hun het idee dat als het met de ene partner niet lukt, er nog genoeg andere kandidaten rondlopen.

Pikant detail: sociale kameleons hebben ook meer seksuele fantasieën over anderen dan hun partner. Eigenzinnigen denken vaker dat er maar één ware is; ze zoeken een partner voor het leven. Ook zijn meer eigenzinnigen nog steeds samen met hun eerste liefde.

Nog een verschil is dat sociale kameleons, uit bezorgdheid over hun imago, meer waarde hechten aan hun partners uiterlijk en sociale status.

Kameleons zijn dus eerder geneigd een knapperd aan de haak te slaan die misschien wat minder sympathiek is. Hun eigenzinnige tegenpolen kiezen eerder een iets minder knappe partner met wie het op persoonlijk vlak goed klikt.

Dat de verpakking belangrijker is dan de inhoud is zelfs terug te zien in het boodschappenmandje van kameleons. Ze letten bij het beoordelen van een product meer op het imago ervan dan op het product zelf.

In een experiment aten Amerikaanse proefpersonen kaas met een lekkere of vieze smaak, die zogenaamd afkomstig was uit de VS of uit kaasland Frankrijk. De sociale kameleons baseerden hun oordeel meer op de herkomst: ‘Franse’ kaas vonden ze beter. Voor eigenzinnigen gaf de smaak de doorslag.

Het beste type is…Wie zijn nu uiteindelijk beter af, sociale kameleons of eigenzinnigen? Geen van beiden, zegt Snyder, ieder type heeft plussen en minnen.

‘Sociale kameleons functioneren het best in veel verschillende, en in nieuwe situaties. Eigenzinnigen vormen makkelijker een hechte band met geliefden en vrienden. Over het algemeen is het niet beter om het ene of andere type te zijn. Sterker nog: ieder type denkt dat zijn of haar eigen type het beste is.’

Zo zal een sociale kameleon een eigenzinnige misschien een inflexibele botterik vinden; een eigenzinnige zal een kameleon beschouwen als een kruiperige opportunist.

Wel is het volgens Snyder belangrijk te onderkennen welk type je, in meer of mindere mate, bent. Dat geeft je inzicht in je eigen sterke en zwakke punten. Bovendien snap je beter waarom anderen zich gedragen zoals ze zich gedragen.

En ook al kun je je type niet veranderen, je kunt wel experimenteren met de pluspunten van de andere partij. Ben je een eigenzinnige? Stel je dan eens wat flexibeler op, en kijk eens wat er gebeurt als je je mening voorzichtiger uit.

Ben je een sociale kameleon? Dan kun je proberen wat meer van jezelf te laten zien, en in een gesprek eens iemand anders de stiltes laten vullen.