Alcoholvrij is ook gezellig

‘Hè bah, wat ongezellig,’ kreeg ik laatst weer eens te horen toen ik op een feestje was en een spa rood bestelde. Ik vind alcohol niet lekker en word er slaperig van. Het is gewoon niet aan mij besteed. Maar wie niet drinkt, heeft wat uit te leggen, is mijn ervaring.

‘Steeds meer mensen zijn zich ervan bewust dat alcohol echt schadelijk is, zelfs dat ene glaasje per dag,’ zegt Rob Bovens. Hij is alcoholonderzoeker aan de Tilburg University en introduceerde de Nederlandse versie van Dry January onder de naam IkPas.

Zijn initiatief mag zich verheugen op een groeiende belangstelling: in 2020 schreven 32.000 mensen zich in, 9000 meer dan het jaar daarvoor. En het aantal mensen dat een maand niet heeft gedronken, is waarschijnlijk nog veel hoger.

Daarnaast komen er steeds meer 0.0% alternatieven op de markt. Bovens: ‘We zijn meer bezig met onze gezondheid; willen afvallen en resetten. Even niet of minder drinken hoort daarbij.’

Toch blijft wél drinken de norm. Wie niet zwanger is of een andere ‘goede reden’ heeft, kan op afkeuring rekenen op verjaardagen, feestjes of in de kroeg. Een kennis van mij is er zelfs vrienden door kwijtgeraakt. Ze bestelt soms met frisse tegenzin toch een wijntje.

Morele ladder

Waar komt die afkeuring vandaan? ‘Door niet-drinkers gaan mensen die wel van alcohol houden zich slechter voelen over zichzelf,’ verklaart Florien Cramwinckel, sociaal psycholoog aan de Universiteit Utrecht.

Ze onderzocht hoe we reageren op moreel gedrag. ‘Als we impliciet de boodschap krijgen niet goed bezig te zijn, dan is dat bedreigend voor onze plek op de morele ladder en daarmee voor ons zelfbeeld.

In dit geval zullen veel mensen denken: oei, misschien zou ik ook niet moeten drinken. Maar dat willen de meesten niet, want ze vinden het te lekker.

Daarom moeten de drankweigeraars het ontgelden. Door hen flauw of ongezellig te noemen, zeggen ze feitelijk dat ze hen, en daarmee hun boodschap, niet serieus hoeven te nemen.’

Drink je niet of nauwelijks, dan kan dat bedreigend op anderen overkomen. Die wetenschap kan je helpen om negatieve reacties tegen te gaan, zegt Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de Vrije Universiteit.

‘Hang op geen enkele manier de betweter uit door te zeggen dat alcohol ongezond is. De meeste mensen denken van zichzelf dat ze beter zijn dan gemiddeld, zéker als het gaat om moreel gedrag. Het laatste wat ze willen, is dat anderen ze de les lezen.

Geef daarom liever aan wat voor jou persoonlijk de redenen zijn om niet te drinken. Zeg bijvoorbeeld: “Ik heb gemerkt dat ik slecht slaap als ik alcohol heb gedronken, daarom drink ik niet meer.”’

Heilig boontje

Dat dit goed werkt, bleek ook uit een experiment van Cramwinckel. Ze liet argeloze proefpersonen, onder het mom van een smaaktestje, eerst een paar slokjes bier nemen. Vervolgens liet ze hun een reactie lezen van iemand die het bier had geweigerd.

Was dit om principiële redenen (‘alcohol is slecht’), dan reageerden de proefpersonen negatiever op de bierweigeraar dan wanneer deze een persoonlijk excuus had aangevoerd (‘Ik vind bier niet lekker’).

‘Maak anderen desnoods eerst een complimentje, waarover dan ook, voordat je aangeeft geen alcohol te drinken,’ zegt Cramwinckel. ‘Dit kan iemands zelfbeeld wellicht zo opvijzelen dat de ander het niet meer nodig heeft om daar negatief op te reageren.’

Wat verder kan helpen, is om jezelf niet als roomser dan de paus voor te doen. Heb je vroeger bijvoorbeeld wel gedronken, maar ben je van gedachten veranderd, zeg dat dan.

Cramwinckel: ‘Of vertel dat je het óók lastig vindt, maar toch hebt besloten te minderen. Zo maak je jezelf minder tot heilig boontje, want daar houdt niemand van.’

Toch blijf ik het moeilijk vinden om in gezelschap de uitzondering te zijn en daarin ben ik niet de enige. Van Lange: ‘We vinden het nu eenmaal vervelend om publiekelijk van de norm af te wijken. Dat geldt bijvoorbeeld ook als je geen gebakje neemt op een verjaardag.

Je doet iets wat niemand doet en hebt het gevoel dat je daardoor enorm opvalt. Maar in de praktijk valt dat meestal wel mee. Die anderen zijn meer met zichzelf bezig dan met jou. We overschatten veelal de kans dat anderen negatief op ons zullen reageren als we ons afwijkend gedragen.’

Elke dag feest

Hoewel mijn spa rood dus waarschijnlijk door lang niet iedereen wordt opgemerkt, is het volgens Bovens ook weer niet zo gek dat ik afkeurende reacties verwacht en soms ook krijg. ‘Er heerst al decennialang de overtuiging: zonder alcohol is het saai. Dat is een heel hardnekkig beeld.’

Alcohol is in onze westerse wereld altijd gekoppeld geweest aan feestelijke momenten, zoals bruiloften en verjaardagen. Op zich is dat niet zo’n bezwaar, maar door de toenemende welvaart zijn we steeds meer gelegenheden als een feestje gaan zien. En daar heeft de drankindustrie een flinke scheut aan bijgedragen.

Bovens: ‘Die doet zijn uiterste best om van alles een feestje te maken, zoals van sportwedstrijden. Denk maar aan het Holland Heineken House, the place to be tijdens de Olympische Spelen, of aan de reclame met die Amsteljongens.

Ze halen eerst bier in huis, zetten dat in de koelkast en daarna kan pas de televisie aan. Zonder bier geen feest, is de boodschap. En wie daar vraagtekens bij zet, is een spelbreker.’

Dronken van 0.0%

Het frappante is dat veel van die ‘pret’ tussen de oren zit. Zo kregen Belgische studenten tijdens een experiment de hele avond 0.0% bier te drinken zonder dat ze dat wisten.

Ze waren vrolijk en de dansvloer stond vol. Sommigen gingen zelfs met dubbele tong praten. Aan het einde van het feest dacht de overgrote meerderheid te dronken zijn om auto te kunnen rijden, terwijl iedereen broodnuchter was.

Ook ik vermaak me prima zonder alcohol en voel me de volgende dag een stuk beter. En wie weet is over een paar jaar niet-drinken wel de norm.

Dan kunnen we ons misschien wel niet meer voorstellen dat we het ooit normaal vonden om standaard bij het avondeten een wijntje in te schenken of ons te bezatten op de vrijmibo.

Ik kan niet wachten.