Accepteren dat je niet kon helpen is het moeilijkst

Het rouwproces bij zulke onverwachte of vroegtijdige sterfgevallen is in grote lijnen hetzelfde, zegt hij. Maar bij suïcide maakt een aantal elementen de rouw complexer. ‘Boosheid en gevoelens van schuld en schaamte kunnen gaan meespelen. Wanneer de zelfdoding volkomen onverwacht is, blijven de nabestaanden maar gissen naar wat er nou aan de hand was: hadden ze het niet kunnen zien aankomen? Wat was er met hem aan de hand? Kennelijk was hij depressief?’

Soms zijn nabestaanden dan ook boos, zegt Kerkhof, omdat hun geliefde niets heeft gezegd. ‘Of de overledene wordt egoïstisch gevonden: “Nu laat je mij alleen met de kinderen achter” of “Nu zitten wij met de financiële zorgen.”‘

In de meeste gevallen is de omgeving al veel langer alert op het risico dat iemand zichzelf van het leven zal beroven, aldus Kerkhof. Het gaat dan om personen die al jaren depressief, verslaafd of instabiel zijn. ‘Mensen die het niet lukt te profiteren van de geboden hulp of die telkens weer in dezelfde problemen verstrikt raken. Een deel van hen spreekt ook de wens uit er niet meer te zijn.’ Als zo iemand dan uiteindelijk uit het leven stapt, aldus de hoogleraar, komt het ook voor dat diens nabestaanden boos zijn. Maar hun boosheid richt zich soms op de hulpverlening: waarom heeft die niet beter opgelet? Er waren toch verbeteringen te zien?

Ook in zo’n geval vinden nabestaanden vaak dat ze hebben gefaald, weet Kerkhof. Juist omdat het zo slecht met die persoon ging. Hadden ze niet meer moeten doen? Hadden ze het moeten voorkomen? Vinden ánderen misschien dat de nabestaanden meer hadden moeten doen? ‘Erg genoeg komt het voor dat nabestaanden daadwerkelijk de schuld krijgen. Of dat mensen de nabestaanden mijden omdat ze zich geen houding weten te geven.’

Dat familie en vrienden al jaren bang waren dat dit zou gebeuren, is een bijkomend aspect bij dit soort sterfgevallen. Als het dan opeens zover is, kan dat – heel tegenstrijdig – een gevoel van opluchting geven. Er komt eindelijk rust, iedereen weet waar hij aan toe is. Volgens Kerkhof schamen nabestaanden zich erg voor die gevoelens, soms zo erg dat ze er zelf depressief van worden. Maar die schaamte is vaak onnodig. ‘Het moeilijkst voor een nabestaande is om te accepteren dat je niet hebt kunnen helpen. Accepteren dat je misschien fouten hebt gemaakt of niet alles wist.’ Maar, zegt hij met nadruk, mensen gaan niet over tot zelfdoding omdat jij iets hebt gedaan of nagelaten. Mensen stappen uit het leven om zich te beschermen tegen verder leven, tegen nog meer onheil. Niet de dood is het doel van de zelfdoding, maar het stoppen van het bewustzijn.

In zijn psychotherapiepraktijk helpt Kerkhof nabestaanden met de verwerking van een suïcide door met hen samen een gedetailleerde psychologische reconstructie te maken van de overledene. Wat is er gebeurd? Wat heeft diegene bewogen? ‘Op die manier maak je gezamenlijk een steeds completer verhaal over die persoon, waardoor ze meer inzicht in hem of haar krijgen. Daardoor kunnen nabestaanden de gebeurtenissen soms iets beter accepteren.’

Eén procent van alle overlijdensgevallen betreft suïcide. Nabestaanden van mensen die zelfmoord hebben gepleegd, plegen zelf ook meer zelfmoord: bij hen is het suïcidepercentage 3 procent. Juist omdat het rouwproces complex kan zijn, raadt Kerkhof nabestaanden na een zelfdoding aan zichzelf en elkaar goed in de gaten te houden.

Denk je over zelfdoding?

Denk je aan zelfmoord en wil je contact met een deskundige? Bel of chat anoniem met 113. De hulplijn is 24/7 beschikbaar, dus zoek hulp als je zelfmoordgedachten hebt: 0900-0113 of www.113online.nl