7 gevaarlijk aantrekkelijke kanten van een crimineel

Postzakken vol cadeautjes, liefdesbrieven en zelfs huwelijksaanzoeken krijgen ze in de cel. Joran van der Sloot, Joseph Fritzl en Marc Dutroux zijn in trek bij vrouwen, en ook minder bekende verdachten en veroordeelden wekken romantische gevoelens op. Waarom zouden vrouwen een relatie willen met een moordenaar, verkrachter of drugsbaron?

Dit zijn de zeven gevaarlijk aantrekkelijke kanten van een crimineel

1. Hij herhaalt haar verleden

Veel vrouwen die een relatie aangaan met een criminele man hebben zelf een achtergrond waarin geweld, mishandeling, verwaarlozing of criminaliteit ‘normaal’ waren. Vaak kregen ze weinig liefde en aandacht.

Hun relatie is een herhaling van wat ze kennen. Niet zelden is er sprake van mishandeling, seksueel misbruik en intimidatie. De man maakt de vrouw afhankelijk van hem en geeft haar het gevoel dat zijn slechte gedrag haar eigen schuld is.

Psychologe Sybille Labrijn ziet dit patroon veel. Als pro justitia-rapporteur doet ze gedragskundig onderzoek bij verdachten, waarbij ze vaak ook hun partners spreekt.

Labrijn: ‘Vrouwen die in een onveilige omgeving zijn opgegroeid, kiezen onbewust een partner die bijdraagt aan haar gevoelens van onveiligheid. Hij geeft haar “emotionele wisselbaden”: soms lijkt de relatie heel hecht, dan opeens laat hij haar in de steek.’

2. Hij geeft haar een identiteit

Voor vrouwen die het gevoel hebben dat ze weinig voorstellen of niet worden erkend, kan omgang met een zware crimineel dat gevoel doorbreken. Zijn bekendheid straalt bovendien af op haar.

Sybille Labrijn: ‘Hij is immers iemand voor wie men een zeker ontzag heeft of die men niet kwaad durft te maken. Sommige vrouwen vinden het stoer, zo’n man die weet wat hij wil en die desnoods over lijken gaat. Daaraan kunnen zij identiteit ontlenen.’

Geld, aanzien en macht kunnen erotiserend werken, merkte ook Tiny Scheurwater, voorheen reclasseringsmedewerkster en groepsleidster in de gevangenis.

Ze is nu forensisch milieuonderzoeker bij het Pieter Baan Centrum. Daar brengt ze de levensgeschiedenis van verdachten in kaart door met de verdachte zelf te spreken en met diens sociale omgeving, zoals familie, vrienden, partner, collega’s, kinderen.

‘Onderschat niet hoeveel vrouwen op geld vallen,’ zegt Scheurwater. ‘Vaak willen ze helemaal niet weten waar het vandaan komt.’

3. Hij doet wat zij niet durft

Verregaande nieuwsgierigheid speelt altijd een rol wanneer mensen contact zoeken met een gedetineerde, zegt hoogleraar Frans Koenraadt. Als forensisch psycholoog onderzoekt hij al decennia verdachten.

Soms gaat de belangstelling van buitenstaanders veel verder dan nieuwsgierigheid, merkt Koenraadt. ‘Iemand identificeert zich dan met datgene wat die dader wél heeft gedaan, maar wat zijzelf niet heeft gedaan of gedurfd. Er kan sprake zijn van een zekere aanbidding, of grote waardering.’

Vrouwen die boos zijn of die zich slachtoffer voelen van hun situatie, de maatschappij of van anderen, maar die bang zijn voor hun eigen woede, besteden hun eigen agressie als het ware uit aan hun partner, zegt Sybille Labrijn.

‘Het is aantrekkelijk dat hij zich boven de wet stelt en lak heeft aan alles en iedereen. Soms fantaseert ze dat hij wraak zal nemen op iedereen die haar heeft gekwetst.’

4. Hij zal haar niet verlaten

Als zij hem zijn fouten vergeeft, zal hij haar ook haar onvolkomenheden vergeven, zo redeneren sommige vrouwen. Uit dankbaarheid zal hij bij haar blijven, want zij is immers degene die hem steunt terwijl anderen hem laten vallen. Vooral vrouwen met verlatingsangst of die het gevoel hebben dat ze liefde moeten ‘verdienen’, zijn daarvoor gevoelig.

Voor andere vrouwen is het volgens Frans Koenraadt juist aantrekkelijk dat de man die ze aanbidden in de cel zit. ‘Dat biedt de zekerheid van veiligheid, en ook van exclusiviteit. Ze hebben hem voor zichzelf, op veilige afstand. En hij is afhankelijk van haar.’

Wanneer de gedetineerde op vrije voeten komt, gaan al die zekerheden wankelen, zegt Koenraadt. ‘Dat kan voor haar een grote schok betekenen.’ Des te meer omdat haar omgeving, die meestal van niets wist, dan weet krijgt van de relatie.

5. Hij is zo charmant en innemend

De vorige redenen hebben vooral te maken met innerlijke overtuigingen en gedragspatronen. Er zijn ook andere, meer ‘romantische’ motieven. Criminelen kunnen gewoon ontzettend charmant zijn en daarmee anderen volkomen inpakken.

Tiny Scheurwater: ‘Mannen met een hoge mate van psychopathie – een onderontwikkeld geweten, nauwelijks schuldbesef of berouw – hebben op emotioneel gebied geen empathisch vermogen, maar op cognitief niveau hebben ze dat meestal tot op zekere hoogte wel.

Ze kunnen zichzelf heel goed presenteren, meelevend doen, de ander complimentjes geven, overtuigen dat ze er voor de ander zullen zijn of dat zij twee bij elkaar horen.

Wat ook misleidend kan werken, is dat de meeste gedetineerden prettiger in de omgang zijn doordat ze in de gevangenis geen alcohol of drugs gebruiken. Thuis is dat vaak wél het geval.’

6. Hij is onschuldig

Sommige vrouwen willen niet weten waarom de gedetineerde of tbs’er is veroordeeld. Of ze geloven zijn verhalen over een misstap, valse aangifte en dwalingen in de rechtspraak.

‘Psychopathische mannen kunnen goed de waarheid verdraaien, liegen en alles in hun voordeel uitleggen,’ weet Scheurwater uit ervaring. ‘Je moet echt sterk in je schoenen staan om hun verhaal niet te geloven – ook als onderzoekster.’

De verliefde vrouw ziet de dader als onschuldig en als onrechtvaardig behandeld: iemand die het slachtoffer is van ongelukkige maatschappelijke omstandigheden. Ze beschouwt zichzelf soms als de enige die het onrecht ziet. Of – een variant hierop – als de enige die hem begrijpt en hem ziet zoals hij werkelijk is.

Labrijn: ‘Dan zeggen ze: Diep in zijn hart is hij niet zo. En zijn ze van mening dat deze “andere” man op een dag definitief tevoorschijn zal komen, als ze maar genoeg geduld hebben en liefde geven.’

7. Ze wil hem redden

En dan lopen er ook nog veel ‘reddende engelen’ rond: vrouwen die denken dat ze hun partner van zijn slechte gedrag kunnen afbrengen en op het rechte pad houden. Dit fenomeen wordt aangeduid als de ‘reddersfantasie’.

Koenraadt: ‘De “redster” heeft de aspiratie iemand te genezen. Dat heeft te maken met een neiging tot verzorging, een neiging die sommige vrouwen heel nadrukkelijk hebben.’

Ook macht en uitbestede afhankelijkheid zijn daarmee verweven, zegt Sybille Labrijn: ‘Door een ander te willen redden, maak je hem afhankelijk van jou. Bovendien geeft het glans aan je eigen ego.’

Helemaal uit de lucht gegrepen is de reddersfantasie overigens niet, zegt Frans Koenraadt: ‘Ex-gedetineerden met een relatie vallen duidelijk minder in herhaling.’