De 9 meestgestelde vragen over hoogsensitiviteit

Ongeveer een op de vijf mensen is hoogsensitief. Dat wil zeggen dat ze een aangeboren sensitiviteit voor omgevingsprikkels hebben.

Tot de kenmerken van hoogsensitief zijn behoren meer en intenser ervaren dan anderen, maar ook al deze informatie grondiger en nauwkeuriger verwerken. Daarom hebben hoogsensitieve mensen meer tijd nodig om prikkels te verwerken en ervan te herstellen.

Hoogsensitiviteit lijkt een nieuw fenomeen, maar is dat niet. De term is inderdaad relatief nieuw: het Amerikaanse psychologenechtpaar Elaine en Art Aron publiceerde ruim twintig jaar geleden het eerste wetenschappelijke artikel over HSP.

Maar mensen die sensitiever zijn dan gemiddeld bestonden natuurlijk altijd al; zij kregen alleen andere etiketten, zoals overgevoelig, verlegen, teruggetrokken of neurotisch.

In de jaren na de publicatie van de Arons volgde er weinig verder wetenschappelijk onderzoek; intussen namen de termen hoogsensitiviteit en highly sensitive person (HSP) wel een enorme vlucht in de populaire media en op de zelfhulpmarkt.

Blijkbaar herkenden heel veel mensen de kenmerken van hoogsensitief zijn en was er een enorme behoefte aan erkenning, een positievere benadering van sensitiviteit en advies bij problemen. Het nadeel van de wildgroei aan populaire boeken en websites is echter dat er ook veel misverstanden over hoogsensitiviteit circuleren.

Nu, twintig jaar later, staat het onderzoek naar hoogsensitiviteit nog steeds in de kinderschoenen. Maar de laatste jaren is er gelukkig wel veel meer studie naar gedaan. Inmiddels is veel beter bekend wat het is, en ook wat het niet is.

De belangrijkste vragen over hoogsensitiviteit – en de antwoorden.

1. Word je met hoogsensitiviteit geboren?

HSP is niet iets wat je kunt worden; je wordt ermee geboren en bent het dus al je hele leven. Ook bij veel dieren is ontdekt dat ongeveer één op de vijf waakzamer en voorzichtiger is dan de rest.

Een gevoelige inborst zou een belangrijke evolutionaire functie kunnen hebben: wie eerder gevaar opmerkt, kan niet alleen zichzelf op tijd in veiligheid brengen, maar ook anderen.

Er bestaat een gen waarvan bewezen is dat het kwetsbaar maakt, maar ook voordelen heeft. Het is de korte variant van het 5-HTTLPR-gen, in de volksmond ook wel het ‘depressiegen’.

Deense onderzoekers ontdekten dat dit gen bij HSP’s vaker voorkomt; een bewijs dat zij een aangeboren gevoeligheid hebben voor positieve en negatieve omgevingsinvloeden.

2. Welke invloed heeft de omgeving?

Hoewel hoogsensitiviteit is aangeboren, bepaalt de omgeving voor een groot deel hoe een HSP zich voelt en functioneert.

Uit onderzoek blijkt dat HSP’s die opgroeien in een negatieve omgeving extra gevoelig worden voor stress en afwijzing, en dat HSP’s die zich gesteund voelen en opgroeien in een rustige, warme omgeving juist beter kunnen functioneren dan niet-HSP’s.

Differentiële susceptibiliteit wordt dit in de vakliteratuur genoemd, oftewel hoogsensitiviteit werkt twee kanten op. Dat is ook precies wat het 5-HTTLPR-gen doet: het maakt kwetsbaar voor depressie en angst onder negatieve omstandigheden, maar maakt extra talentvol onder positieve omstandigheden.

3. Is hoogsensitiviteit een stoornis?

Ben je hoogsensitief, dan heb je geen stoornis. Je bént HSP, je kunt het niet ‘hebben’. Het hoeft zelfs geen probleem te zijn als je er goed mee weet om te gaan.

Toch hebben veel HSP’s klachten. Door hun gevoeligheid voor omgevingsprikkels ligt in onze drukke en veeleisende maatschappij overprikkeling altijd op de loer.

HSP’s zijn gevoeliger dan anderen voor stress en lopen meer risico op burn-out en andere geestelijke en lichamelijke klachten wanneer ze niet voldoende hersteltijd krijgen of nemen. Wie echter wel voldoende hersteltijd weet te nemen, kan ook profiteren van die sensitiviteit.

Onderzoeker Michael Pluess van de Queen Mary University in Londen noemt hoogsensitiviteit een persoonlijkheidskenmerk ‘van de hogere orde’, een eigenschap die naast andere eigenschappen bestaat en ze overkoepelt. Iemand kan dus best hoogsensitief zijn én extravert, of hoogsensitief en narcistisch. Niet iedere HSP is lief en verlegen.

4. Hebben HSP’s andere hersenen dan niet-HSP’s?

Het lijkt erop dat HSP’s informatie anders verwerken in de hersenen. Onderzoeker Jadzia Jagielowicz legde een soort zoek-de-verschillenplaatjes voor aan HSP’s in een hersenscanner.

Het bleek dat hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor complexe visuele verwerking bij HSP’s meer activiteit vertoonden dan bij niet-HSP’s. HSP’s waren bovendien inderdaad beter en sneller in het vinden van subtiele verschillen tussen twee afbeeldingen.

De Amerikaanse onderzoeker Bianca Acevedo liet proefpersonen kijken naar foto’s van lachende en sombere gezichten; ze ontdekte dat bij hoogsensitieve proefpersonen de hersengebieden betrokken bij empathie actiever waren dan die van niet-hsp’s.

5. Zijn vrouwen vaker hoogsensitief dan mannen?

Voor zover bekend zijn er net zo veel hoogsensitieve mannen als vrouwen. Sensitiviteit en gevoeligheid worden vaker geassocieerd met vrouwelijkheid en misschien ook makkelijker geaccepteerd bij vrouwen; maar HSP-mannen zijn net zo opmerkzaam, waakzaam en fijngevoelig als HSP-vrouwen.

6. Zijn hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit hetzelfde?

De termen hooggevoeligheid, hoogsensitiviteit en HSP worden vaak door elkaar gebruikt. Onlangs zijn HSP-deskundigen het erover eens  geworden dat hoogsensitiviteit en hooggevoeligheid (in ieder geval in Nederland) toch hetzelfde zijn.

7. Zijn HSP’s spiritueel?

Veel mensen – hooggevoelig of niet – voelen zich niet aangesproken door de term hoogsensitiviteit omdat er een wat zweverig imago aan kleeft.

Op internet en in sommige zelfhulpboeken over hoogsensitiviteit wordt het in één adem genoemd met helderziendheid, nieuwetijdskinderen en alternatieve geneesmiddelen zoals Bachbloesemremedies.

Hoogsensitiviteit heeft echter niets te maken met bovennatuurlijke zaken. Elaine Aron zei daarover in een eerder interview: ‘Het kan zijn dat mensen die denken paranormale gaven te hebben, HSP zijn. Maar het is zeker niet zo dat alle gevoelige mensen heel spiritueel zijn. Onder HSP’s zijn ook nuchtere, diepe denkers en atheïsten.’

Dat hoogsensitieve personen vaak goed zijn in het lezen van sferen en van andermans gevoelens, komt niet door bovennatuurlijke gaven, maar simpelweg doordat ze meer subtiliteiten waarnemen.

8. Wat zijn de voor- en nadelen van hoogsensitief zijn?

Hoogsensitiviteit leidt ertoe dat je veel dingen eerder opmerkt dan anderen. Dat heeft voordelen; je kunt bijvoorbeeld goed voor anderen zorgen, je merkt details en foutjes op die niemand anders had gezien, je kunt intens genieten van muziek en kunst, je doorziet sociale processen (bijvoorbeeld op de werkvloer) en bent alert op gevaar.

Het spreekt voor zich dat deze vaardigheden een pluspunt kunnen zijn in verschillende (werk)situaties. Maar er is ook een keerzijde.

Uit onderzoek van de Duitse psychologe Friederike Gerstenberg bleek dat HSP’s sneller zijn en minder fouten maken tijdens een taak, maar dat ze na afloop van de taak meer overprikkeling en meer stressgerelateerde klachten ervaren dan niet HSP’s.

Psycholoog Elke van Hoof van de Vrije Universiteit Brussel toonde aan dat HSP’s die zich goed voelen op het werk ook de mensen zijn die ‘extra rolgedrag’ laten zien.

Dat wil zeggen dat ze vaak net wat meer doen voor een organisatie, snel aanvoelen waar extra hulp nodig is en zich er extra voor inspannen om alles goed te laten verlopen.

Tegelijkertijd zijn mensen die hoogsensitief zijn de eersten die uitvallen als er conflicten en spanningen op het werk zijn. Ze hebben meer kans op burn-out, depressie en angststoornissen wanneer ze zich in een nare (werk)omgeving bevinden.

Veel HSP’s ervaren dan ook de twee kanten van de medaille: intens genieten van muziek is heerlijk, maar je wordt ‘gek’ van een tetterende radio die voor anderen slechts achtergrondgeluid is.

Empathie is mooi, maar voortdurend meegesleept worden in de emoties van anderen is uitputtend. Wie niet heeft geleerd om te gaan met zijn sensitiviteit, kan vooral de lasten ervan ervaren en chronisch overprikkeld raken.

9. Wat kun je doen om hoogsensitiviteit als kracht te gaan ervaren?

De kunst is dus om de omstandigheden zo veel mogelijk te optimaliseren en veel herstelmomenten in te bouwen. Het belangrijkste is om te herstellen van overprikkeling, of nog beter: overprikkeling helemaal te voorkomen.

HSP’s gaan sneller door de knieën dan anderen als ze met negativiteit worden geconfronteerd, maar positieve invloeden hebben op hen ook meer effect dan op anderen.

Ben je hoogsensitief, omring jezelf dus met mensen en dingen waar je vrolijk van wordt; neem iedere dag voldoende tijd om op te laden; en verander waar mogelijk dingen in je werk of thuissituatie zodat je zo optimaal mogelijk kunt functioneren. Dan kun je hoogsensitiviteit echt als talent gaan ervaren.