5 (mogelijke) alternatieven voor Ritalin

Wie aan ADHD denkt, denkt aan Ritalin. Ritalin stimuleert de aanmaak van dopamine, een stofje waar mensen met ADHD een tekort aan hebben.

Professor Liesbeth Renemans en haar collega’s bekeken via een hersenscan de invloed van Ritalin op het dopaminesysteem bij vijftig volwassen en vijftig kinderen met ADHD. Bij volwassenen breekt het lichaam Ritalin binnen een dag af, maar bij kinderen was het effect na een week nog zichtbaar.

Het brein van kinderen is nog niet volgroeid en dit onderzoek wijst erop dat Ritalin daardoor andere uitwerkingen kan hebben bij kinderen dan bij volwassenen.

Moeten we nu stoppen met het voorschrijven van Ritalin? Volgens Renemans niet, maar: “Het gebruik bij kinderen moet goed worden afgewogen tot er meer bekend is over de consequenties op de lange termijn van het voorschijven van Ritalin op jonge (kinder)leeftijd.

Het middel zou alleen moeten worden voorgeschreven aan kinderen die daadwerkelijk ADHD hebben en hiervan aanzienlijke hinder ondervinden.” Volgens psychiater Sandra Kooij is ADHD-medicatie niet gevaarlijk.

Alternatieven voor Ritalin

Er is groeiende interesse in alternatieven voor medicijnen, zowel bij ouders als onder wetenschappers. Hoewel er op de meeste gebieden zeker meer onderzoek nodig is om echte conclusies te trekken, komen er interessante resultaten uit.

Meer slaap, andere voeding, andere manieren om met je kind om te gaan – ze kunnen allemaal ADHD-symptomen verlichten. De effecten zijn niet zo groot als die van medicijnen, maar ze zijn er wel.

Zelfs al kunnen ze medicijnen niet vervangen, de dosis kan er misschien wel door worden verlaagd. Voor veel alternatieven voor Ritalin geldt bovendien dat ook kinderen zonder de diagnose ADHD er rustiger van worden.

Het is dus de moeite waard de volgende alternatieven voor Ritalin eens uit te proberen.

1. Op tijd naar bed

Terwijl volwassenen sloom worden als ze te weinig slaap krijgen, gaan kinderen er juist van stuiteren, blijkt uit veel onderzoek. Ze worden onrustig en humeurig, kunnen zich niet concentreren of stilzitten en hebben sneller ruzie met andere kinderen, kortom: ze krijgen symptomen van ADHD.

Gelukkig kan wat extra slaap wonderen doen, ontdekte de Canadese psychologe Reut Gruber. Ze volgde 34 kinderen van 7 tot 11 jaar, zonder ADHD.

De ene helft van de ouders vroeg ze hun kinderen een uur eerder dan normaal naar bed te brengen; de andere helft moest juist een uur van hun normale slaaptijd afhalen. Met bewegingsmeters werd bijgehouden wanneer de kinderen ook daadwerkelijk sliepen.

De groep die een uur eerder naar bed was gebracht, lag nog wel even wakker, en sliep daardoor gemiddeld een half uur extra. Maar dat halve uurtje had wel merkbaar resultaat. Leerkrachten zagen het gedrag van deze kinderen verbeteren: ze waren rustiger en braver.

Dat van de kinderen met minder slaap verslechterde juist: ze waren impulsiever, labieler en onrustiger. Slaapgebrek is waarschijnlijk niet de oorzaak van ADHD, maar het kan de symptomen wél erger maken, zegt Gruber.

Nu hoeft het niet alleen een kwestie te zijn van vroeg naar bed: er kan ook een slaapstoornis achter het drukke gedrag zitten. Mensen met ADHD lijden vaak aan slapeloosheid, nachtmerries, snurken, apneu en tandenknarsen. En dat heeft effect op het gedrag.

Zo volgden Amerikaanse onderzoekers elfduizend kinderen van 6 maanden tot 7 jaar. Kinderen wier slaap beïnvloed werd door ademhalingsproblemen als snurken, ademen door hun mond of apneu, hadden 40 tot 100 procent meer kans gedragsproblemen te ontwikkelen die op ADHD lijken.

Het verwijderen van neus- en keelamandelen kan dan helpen, werd duidelijk uit ander onderzoek. Voor sommige kinderen kan het behandelen van slaapproblemen de ernst van de ADHD-symptomen dus sterk verminderen, en behoort daarmee tot een van de mogelijke alternatieven voor Ritalin.

2. Bewegen

Een kleine sportsessie kan kinderen (met ADHD) helpen focussen. Dat ontdekte de Amerikaanse onderzoeker Matthew Pontifex in een studie met veertig kinderen, van wie de helft met ADHD en de helft zonder.

Pontifex liet de kinderen eerst twintig minuten zweten op een loopband. Meteen daarna kregen ze reken- en taalopgaven, en een lastig computertaakje waarbij het belangrijk was om afleidingen te negeren – iets wat kinderen met ADHD moeilijk vinden.

Op een andere dag mochten de kinderen eerst twintig minuten stillezen, waarna ze dezelfde taakjes kregen. Of ze nu ADHD hadden of niet, na het sporten konden alle kinderen hun aandacht beter bij hun taak houden. Ook scoorden ze beter op begrijpend lezen en rekenen.

3. Daglicht

Nederlandse onderzoekers vergeleken onlangs hoe sterk de zonne-intensiteit is in een aantal staten in de vs, en hoeveel ADHD-diagnoses er zijn in die gebieden. ADHD bleek duidelijk minder voor te komen in zonnige oorden.

Voor de onderzoekers een aanwijzing dat een verstoorde biologische klok een rol speelt bij ADHD-symptomen. Helder licht in de ochtend zet die klok weer goed, en dat is precies het geval in zonnige oorden.

Maar ook in ons grijze landje zijn er mogelijkheden om de biologische klok bij de les te houden. Het is vooral belangrijk om kinderen in de ochtend bloot te stellen aan daglicht, zeggen de onderzoekers. Bijvoorbeeld door ze vooral in de ochtend te laten buitenspelen in plaats van in de middag.

Scholen zouden grote ramen moeten hebben die veel daglicht binnenlaten. ’s Avonds is het af te raden een kind te laten spelen met een iPad of smartphone, omdat het blauwe licht van de schermpjes de aanmaak van het slaaphormoon melatonine tegengaat.

Lichttherapie in de donkere maanden kan ook heilzaam werken, blijkt uit een kleine studie. Wanneer volwassen ADHD’ers elke ochtend een poos bij een heldere lichtbak van 2500 lux zaten, namen hun symptomen af.

4. Een speciaal dieet

Een van de alternatieven voor Ritalin is een ADHD-dieet. Sommige kinderen zijn namelijk geholpen met een speciaal dieet, wordt duidelijk uit onderzoek.

Zo geeft de Nederlandse onderzoekster Lidy Pelsser kinderen met ADHD een heel beperkt basisdieet met voedingsmiddelen die de meeste mensen goed verdragen, zoals rijst en groenten. Verminderen de ADHD-symptomen daardoor, dan is het duidelijk dat overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen een rol speelt.

Beetje bij beetje worden dan nieuwe voedingsmiddelen toegevoegd. Daarbij wordt goed gekeken hoe het kind reageert, net zo lang tot duidelijk is welke ingrediënten samenhangen met de symptomen. Volgens de onderzoekster nemen de ADHD-symptomen bij tweederde van de kinderen sterk af door dieetaanpassingen: een enorm effect.

Toch zijn er ook nadelen aan dergelijke behandelingen. Het is een behoorlijke belasting voor de ouders en het kind: het kan wel zes tot twaalf maanden duren voor de boosdoeners zijn gevonden. Ook is nog niet duidelijk of kinderen hun verbeterde gedrag vasthouden op de langere termijn.

Bovendien lijken de resultaten ook wat vertekend bij deze zogeheten eliminatie-diëten. Uit eerdergenoemde meta-analyse werd duidelijk dat wanneer ouders het gedrag van hun kinderen observeerden, ze grote effecten zagen. Werden alleen studies bekeken waarbij een buitenstaander het gedrag van de kinderen observeerde, dan was het effect niet meer zo duidelijk.

5. Ouder worden

Meerdere onderzoeken hadden een paar jaar terug een opvallende uitkomst: vroege leerlingen hebben een veel grotere kans op de diagnose ADHD dan late leerlingen.

In Canadees onderzoek kwam naar voren dat de jongste meisjes uit een klas maar liefst 70 procent meer kans hadden op de diagnose dan de oudste meisjes.

Kinderen in dezelfde klas kunnen namelijk bijna een jaar in leeftijd van elkaar verschillen. En als je jong bent, is een jaar heel veel – een kind ontwikkelt zich enorm in zo’n periode.

Bij tweederde van de kinderen zijn de symptomen zo afgenomen wanneer ze de volwassenheid bereiken, dat de diagnose ADHD niet meer opgaat.

Dat is een van de redenen waarom ADHD-onderzoekster Laura Batstra er een groot voorstander van is ouderbegeleiding te geven vóórdat de diagnose is gesteld; je wint er tijd mee. En volgens Batstra zouden we vaker gebruik kunnen maken van het helende effect van dergelijke alternatieven voor Ritalin.