10 dingen die je over vreemdgaan wil weten

1. Gaat mijn partner vreemd? Zo weet je het

Helemaal zeker weet je het pas als je hem of haar betrapt op vreemdgaan. Tot die tijd zijn er wel aanwijzingen voor. De Amerikaanse psycholoog Todd Shackelford vroeg mensen waaraan ze hadden gemerkt dat hun (ex-)partner vreemdging. Dat leverde dit lijstje op:

• Je partner heeft een soa waar je niets van afwist;
• Je partner begint erover dat vrijen met een ander toch eigenlijk ‘moet kunnen’;
• Je partner ruikt alsof hij of zij net seks heeft gehad (maar dat was niet met jou);
• Je partner gaat zich opeens anders kleden;
• Je partner krijgt minder vaak orgasmes tijdens jullie vrijpartijen;
• Je partner heeft geen zin om te vrijen, of wil juist experimenteren met seksuele standjes;
• Je partner doet extra zijn of haar best om je te plezieren.

Natuurlijk kunnen deze gedragingen ook andere redenen hebben dan vreemdgaan; des te meer reden voor een goed gesprek om (onterechte) verdenkingen uit de lucht te halen.

2. Waarom word ik altijd verliefd op de partners van vriend(inn)en?

Dat komt door het ‘louter-blootstellingseffect’: naarmate je iemand vaker ziet, ook al is het maar even en wissel je geen woord, komt zo iemand steeds vertrouwder over en ga je diegene steeds aardiger vinden.

Daarnaast kan onbewuste competitie een rol spelen. Vriend(inn)en zijn meestal van dezelfde leeftijd en vormen belangrijke vergelijkingspersonen. Onbewust vergelijk je hoe aantrekkelijk jullie beiden zijn, hoe jullie je leven hebben ingericht en hoe succesvol jullie zijn op het werk.

Die vergelijkingen werken competitie in de hand: wie is de beste? Dat kan zich ook uiten in een ‘wedstrijdje’ over elkaars partner. Je denkt onbewust: zou ik hem of haar kunnen krijgen? Daardoor kan de partner van je vriend(in) aantrekkelijker lijken dan wanneer hij een willekeurige man of vrouw was geweest.

3. Waarom is trouw zijn de norm en vreemdgaan not-done?

Mannen en vrouwen vormen een langdurige relatie met één persoon, een relatiepatroon dat sociale monogamie wordt genoemd. Dat wil niet per se zeggen dat mensen seksueel monogaam zijn. Je kunt best een langdurige relatie hebben en daarnaast – af en toe – met een ander vrijen. Wat exclusief is, is niet zozeer de seks maar de partnerrelatie: die heb je met één persoon.

Volgens evolutionair psychologen verhoogt sociale monogamie de overlevings- en voortplantingskansen omdat het ‘ruilhandel’ mogelijk maakt: de man mag met de vrouw een kind verwekken, waardoor hij zijn genen kan doorgeven. In ruil daarvoor krijgt zij van hem steun, bescherming en materiële hulp.

In een klein aantal culturen werkt het anders. Zo hebben in de Arabische wereld rijke mannen vaak meer vrouwen, een relatiepatroon dat polygynie wordt genoemd. Het omgekeerde, polyandrie, komt slechts sporadisch voor op de wereld. Toch is polygynie de uitzondering: alleen rijke mannen kunnen het zich veroorloven om een ‘ruil’ te maken met meerdere vrouwen.

Onderzoeker evolutionair bioloog Michael Wade ontdekte bovendien waarom polygynie minder aantrekkelijk is dan je misschien zou denken: het gemiddeld aantal kinderen per vrouw daalt naarmate een man meer vrouwen heeft.

4. Wanneer zijn mensen het meest geneigd om vreemd te gaan?

• Na de eerste twee jaar van de relatie. In het begin hebben verliefden vaak alleen oog voor elkaar. Gaat de verliefdheid over in het veel rustiger houden-van, dan lonkt de spanning van de verliefdheid weer. Die moet je dan echter zoeken bij een ander.
• Vrouwen: tijdens de ovulatie. Uit onderzoek door psycholoog Martie Haselton blijkt dat ovulerende vrouwen meer hun best doen zichzelf aantrekkelijker te maken, zich meer seksueel aangetrokken voelen tot andere mannen en meer flirten met andere mannen dan gedurende de rest van de menstruele cyclus. Vrouwen hebben tijdens die dagen bovendien meer voorkeur voor ‘mannelijke’ mannen: lang, met brede schouders, brede kaak, smalle ogen. De kans dat een vrouw vreemdgaat is dan ook extra groot tijdens de ovulatie.
• Vreemdgaan doen mannen simpelweg nogal eens omdat de gelegenheid zich voordoet. Als in een bar een aangeschoten vrouw zich aan je opdringt, is vanuit mannelijk perspectief verzet vaak zinloos.
• Mannen zijn relatief vaak ontrouw als hun vrouw zwanger is. Al zijn de motieven hiervoor nog niet onderzocht, wetenschappers vermoeden dat er bij een man seksuele onvrede kan ontstaan doordat stellen minder vrijen tijdens, zeker tegen het einde van de zwangerschap. Ook andere redenen zijn mogelijk: het zou ook kunnen dat een man handelt uit paniek over het aanstaande ouderschap.
• Als ze vermoeden dat hun partner vreemdgaat. Mensen zijn dan geneigd zelf vreemd te gaan uit wraak of omdat ze denken dat het dus ‘mag’.
• Als er drank in het spel is. Alcohol maakt je impulsiever en laat je dingen doen die je normaliter niet durft, zoals iemand aanspreken, of waar je later spijt van hebt, zoals een onenightstand.

5. Wat doe je als je partner geïnteresseerd is in een ander?

Doe, ten eerste, niet te moeilijk als je partner onschuldig naar een ander kijkt of met een ander flirt. Gun hem of haar interesse in een ander. Doe je dat niet, dan vergroot je die interesse juist.

Uit onderzoek door psycholoog Nathan Dewall blijkt dat als je subtiel probeert je partners aandacht van een aantrekkelijke ander af te leiden, hij of zij ontevredener wordt over jullie relatie en meer zin krijgt om vreemd te gaan. Houd liever vertrouwen in jezelf en jullie relatie.

Wordt het je te gortig, vertel dan wat je vervelend vindt en waarom. Benoem concreet gedrag waarmee je moeite hebt, en geef aan wat dat met je doet: ‘Dat je met je ex sms’t, vind ik niet leuk. Het geeft me het gevoel dat je me buitensluit.’

Blijft dit soort zaken terugkomen, maak dan afspraken over de grenzen van jullie relatie. Wat ‘mag’ wel met een ander en wat niet? Wees eerlijk. Denk niet ‘Dat moet kunnen’ als je dat niet zo voelt. Houd je ook beiden aan die afspraken. Je kunt moeilijk verlangen dat je partner niet met een ex sms’t als jij dat wel doet.

6. Kun je ontrouwe mensen aan hun uiterlijk herkennen?

Nee; maar wél kun je zien hoe makkelijk ze overspel zouden kunnen plegen. Een belangrijke rol speelt daarbij het hormoon testosteron. Al in de baarmoeder heeft dat invloed op je hersenen en beïnvloedt het de ontwikkeling van lichamelijke kenmerken en latere seksuele voorkeuren. Mensen die in de baarmoeder aan relatief veel testosteron blootstaan, ontwikkelen meer typisch mannelijke lichaamskenmerken en zijn meer geïnteresseerd in vreemdgaan.

Uit onderzoek door psycholoog Lorne Campbell blijkt bijvoorbeeld dat vrouwen met relatief brede kaken en dikke wenkbrauwen vrijer omgaan met seks en eerder geneigd zijn vreemd te gaan. Ook hebben deze vrouwen vaak een mannelijk kenmerk dat niet zo opvalt: een wijsvinger die korter is dan de ringvinger.

Bij mannen die vreemdgaan zijn deze lichaamskenmerken ook sterker aanwezig dan bij trouwe mannen. Daarnaast zijn vooral overspelige mannen vaak erg gecharmeerd van zichzelf: ze zijn vaak ijdeler en hebben een groter ego. Denken dat je de promiscue vrouw kunt herkennen aan haar uitdagende kleding is echter een misverstand, zo ontdekte onderzoeker Tyler Stillman.

7. Kan vreemdgaan ook goed zijn voor je relatie?

Vreemdgaan kan zelfvertrouwen en energie geven, bijvoorbeeld omdat die ander je weer het gevoel geeft dat je aantrekkelijk bent. Dat kan je relatie oppeppen, bijvoorbeeld doordat het je een beter humeur bezorgt.

Maar dat geldt alleen zolang de affaire geheim blijft. Komt overspel uit, dan zwaait er vaak wat, goed humeur of niet. Er zijn ook ‘swingers’, partners die hebben afgesproken dat ze allebei seks met een ander mogen hebben.

Dat komt relatief veel voor onder homoseksuelen; bij hetero’s is het meestal de man die graag wil swingen, en de vrouw die daarin meegaat. Swingen leidt net zo vaak tot meer huwelijksgeluk als tot de ondergang van de relatie, constateerde onderzoeker Eugene Levitt. En na een jaar of tien zijn swingende partners vaker uit elkaar dan monogame partners.

Blijkbaar wegen de voordelen van swingen – seksuele variatie en vrijheid – lang niet altijd op tegen de nadelen. Als swinger kun je aan jezelf gaan twijfelen (‘Mijn partner vindt die ander leuker’), jaloers worden, of constateren dat je partner niet alleen seks met die ander heeft, maar ook tijd aan de ander wil besteden of geld aan de ander uitgeeft. De ander kan dan belangrijker worden dan jij.

8. Met wie kun je beter niet vreemdgaan?

Mensen die je geregeld tegenkomt, ook na de affaire: collega’s, de buurman of de partner van een vriendin. Zeker als de affaire akelig eindigt, bijvoorbeeld omdat je partner erachter komt, kan de situatie onhoudbaar worden. Je kunt je dan gedwongen voelen om een andere baan te zoeken, te verhuizen, of een vriendschap op te geven.

Echt eng kan het worden als je vreemdgaat met iemand met een gepreoccupeerde hechtingsstijl, zoals Glenn Close speelde in Fatal Attraction: deze mensen hebben een negatief zelfbeeld, stellen zich afhankelijk op en zijn jaloers. Ze accepteren het niet als je het ‘uitmaakt’, en kunnen je dan gaan stalken.

Levert dat niets op, dan kunnen ze wraakzuchtig worden en dat kan leiden tot doorgeprikte autobanden, telefoontjes aan je partner of andere ellende. Voorkomen dat je met zo iemand in zee gaat, is lastig. In hun zoektocht naar bevestiging doen ze er in eerste instantie alles aan om je te plezieren en dat voelt goed.

Pas als je eenmaal in een relatie gerold bent, ontdek je hun bezitterige kant. Een schrale troost: slechts 3 procent van de Nederlanders gaat op deze manier met de liefde om.

9. Is online ontrouw wel echt vreemdgaan?

Via internet heb je geen fysiek contact met een ander. Is cyberseks of erotisch chatten daardoor ook minder erg? In mijn eigen onderzoek naar jaloezie in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en de Open Universiteit, heb ik gekeken hoe jaloers mensen reageren op offline en online ontrouw.

Ik legde ruim vijfhonderd proefpersonen tussen de 20 en 85 jaar, allen met een relatie, 42 verschillende overspelige gedragingen voor: hoe erg zouden ze het vinden als hun partner die zou uitvoeren? Offline seksuele ontrouw – je partner heeft bijvoorbeeld orale seks met een ander – wordt het ergst gevonden, gevolgd door verliefdheid van je partner op een ander in het ‘echte’ leven.

Verricht een partner seksuele handelingen via internet – hij of zij kleedt zich uit voor de webcam of stuurt een ander erotische chats – dan wordt dat maar een beetje minder erg gevonden dan een verliefde partner.

Zelfs van seks met een virtuele ander in Second Life wordt nog 53 procent van de mensen flink jaloers. Kortom, voor de meesten doet het feit dat de partner een ander niet aanraakt, amper afbreuk aan het gevoel van gekwetstheid en boosheid.

Een verklaring is dat ons brein virtuele ervaringen registreert als vergelijkbare ervaringen in het echt. Online seks kan daardoor zowel bij de overspelige als de bedrogene even intense emoties oproepen als offline seks. Bovendien leidt zeker een vijfde van de online affaires tot offline affaires; dat kan een extra reden zijn tot jaloezie.

10. Het vreemdgaan is uitgekomen; hoe komen we hier overheen?

Je kunt alleen op een goede manier met elkaar verder als de bedrogen partner de ander wil en kan vergeven. Anders blijven wrok en verwijten de relatie ondermijnen. De partner die is vreemdgegaan houdt bovendien het gevoel dat hij of zij iets goed te maken heeft, en het overspel wordt een ‘oude koe’ die steeds weer uit de sloot wordt gehaald.

Vergeven is niet makkelijk en gaat meestal niet vanzelf. Wacht niet simpelweg tot je emotioneel ‘klaar’ bent om te vergeven. Besluit om je partner te vergeven, ook al is dat een puur rationele beslissing.

Uit onderzoek door de Amerikaanse psycholoog Frederick DiBlasio blijkt dat mensen die besluiten om ontrouw te vergeven, ook al staan ze daar emotioneel – nog – niet achter, daarna minder negatieve gevoelens ervaren en een meer vergevingsgezinde houding aannemen. De overspelige partner kan het vergevingsproces versnellen door expliciet om vergeving te vragen.

Neem vervolgens samen de beslissing om het overspel achter je te laten – ‘We sluiten dit nu af’ – en ga iets doen om de beslissing ‘ritueel’ te bevestigen. Ga samen uit eten of doe elkaar opnieuw de trouwbelofte. Besluiten dat je vergeeft en het overspel achter je laat wil niet zeggen dat de pijn voorbij is; het betekent alleen dat je niet in wrok blijft hangen.

Verder na vreemdgaan?

De online training Verder na vreemdgaan, in samenwerking met relatietherapeut Anoek Gerlings, helpt jullie een goede start te maken na deze heftige gebeurtenis.