Plotseling Verlaten

‘Alsof ik een ravijn in werd geduwd,’ vertelt Carla (43). De mededeling van haar ex kwam als een donderslag bij heldere hemel. ‘Ik ga weg,’ zei hij, ‘ik wil niet meer.’

En daar stond ze dan, na een huwelijk van twaalf jaar, in diepe shock, met twee kleine, verwarde kinderen naast zich. Plotseling geen deel meer van een gezin.

‘Mag ik een gokje doen?’ glimlacht de Belgische emeritus hoogleraar Alfons Vansteenwegen. ‘Ik durf te wedden dat van alle stellen die u sprak voor dit artikel, het de man is die zo rigoureus en onverhoeds breekt.’

Vansteenwegen put uit tientallen jaren ervaring als relatie- en gezinstherapeut. Zwijgen en breken zonder noemenswaardige aankondiging ligt in de lijn van een mannelijk patroon binnen relaties, meent Vansteenwegen.

‘Een man wil vaak eerst zelf zijn ongemak verwerken. Maar als hij dat te lang volhoudt, verwijdert hij zich ongemerkt van de partner. Zij gaat vervolgens op hem vitten, omdat een vrouw doorgaans de ingezette afstandelijkheid wel aanvoelt.’ Als dit proces lang duurt, lijkt voor hem de enig mogelijke optie: wegwezen.

‘Het was een tijd van werk, kinderen en weinig tijd voor elkaar. Mijn man gaf weleens aan dat hij dat niet heel lang zou volhouden,’ vertelt Carla. ‘

Maar dat gold voor mijn gevoel voor ons beiden. Ik zag het gewoon als een heftige periode, die voorbij zou gaan. Daar hadden we het dan even over, en dan gaf hij me gelijk.’

Achteraf gezien wist ze wel dat er iets gaande was, zegt ze, maar ze had geen energie om erop te reageren. Ze merkte ook dat de intimiteit wat minder was, dat ze langs elkaar heen holden omdat de kinderen hen opslokten, dat ze opzag tegen seks omdat ze gewoon wilde slápen. Maar ze vertrouwde erop dat hun ­relatie dat wel zou overleven.

Moeder-zoonpatroon

Vaak zijn vrouwen in zo’n lastige periode te veel moeder en werknemer, en te weinig partner, zegt Vansteenwegen. Maar dat zou in een gelijkwaardige relatie geen onoplosbaar probleem zijn – je kunt het in elk geval bespreken, en proberen er iets aan te doen. Waarom zwijgen de plotselinge brekers dan zo lang?

Vansteenwegen: ‘Ik ben geen psychoanalyticus, maar je ziet vaak dat de man over wie wij spreken een adolescentachtige positie inneemt in de relatie: de minderheidspositie.

Dat betekent dat hij zich niet sterk genoeg voelt. Kort door de bocht geformuleerd maakt hij van zijn vrouw een soort moederfiguur, in plaats van een gelijkwaardige partner.’

Vaak verwacht de man in zo’n verhouding ook dat zijn vrouw het hele huishouden bestiert, is Vansteenwegens ervaring.

‘Zij neemt die moederrol noodgedwongen op zich en versterkt bij hem zo het beeld van de bazige, dominante figuur die het voor het zeggen heeft. En tegen een moeder kun je je afzetten, en gewoon weglopen als het niet leuk meer is.’

Want vrouwen spreken hun partner meestal wel aan op het gevoel dat er iets wringt. Alleen: in zulke relaties gaat de man daar doorgaans nauwelijks op in, weet de Leuvense emeritus.

Hij heeft de neiging conflicten te vermijden, omdat hij zich niet sterk genoeg voelt om de confrontatie met zijn partner aan te gaan. Ruzie ervaart hij als het einde.

‘Uit onderzoek blijkt dat ruzie mannen sowieso al meer en langer uit hun evenwicht brengt dan vrouwen. Ook fysiologisch gezien: de veranderingen in hartslag en bloeddruk, kortom de agitatie blijft bij mannen letterlijk langer hangen.’

Een man die bang is toch al het onderspit te zullen delven, zal de confrontatie helemaal niet aangaan. Dreigt er een conflict, dan zegt hij liever niets – hij zwijgt.

Bordjes in de lucht

Een partnerrelatie waarin de man zo’n adolescentachtige positie inneemt, wordt nog ingewikkelder als er kinderen komen. Het beeld van de vrouw als moeder wordt versterkt, en hij kan haar als nog dominanter ervaren.

De vrouw verdeelt haar aandacht nu tussen kind, werk en partner, en voelt zich weinig gesteund. Zij doet een groter appèl op haar man – voor hem weer een reden om afstand te nemen.

Als ze dat aan de orde stelt, zal hij ontkennen. En dan laat ze het er maar bij, te zeer in beslag genomen door het in de lucht houden van al die bordjes.

Het vergt grote inspanning om na de geboorte van een kind de rollen weer op elkaar af te stemmen, weet seksuoloog en onderzoeker Johan van Bussel, verbonden aan het Instituut voor familiale en seksuologische studies in Leuven.

Dat lukt alleen als de partners elkaar ondersteunen. In die zin is ouderschap een uitdaging voor de gelijkwaardigheid in de relatie, schrijft Van Bussel in het boek Als liefde niet volstaat, een gelegenheidsbundel over relatietherapie.

Van Bussel schetst in dit boek een aantal typen ouders, gebaseerd op onderzoek van psychoanalytica Joan Raphael-Leff, die in combinatie elk hun eigen valkuilen kennen.

Van Bussel: ‘De gevallen die u beschrijft, spelen naar ik vermoed vooral in het tweecarrièregezin. Een combinatie van een “regulerende” moeder die wil werken en zorgen, met een zoals wij dat noemen “verzakende” vader – dan heb je de poppen aan het dansen.’

De verzakende vader, zegt Van Bussel, is bang zich te laten meeslepen door emoties die hij als infantiel beschouwt. Hij schermt zich daarvoor af, ontvlucht zo veel mogelijk het huis en werpt zich op als kostwinner, ter compensatie van zijn emotionele onvermogen. Maar blijft zijn partner thuis een beroep op hem doen, dan bereikt hij een keer de grens.

Roel (36), die na dertien jaar wegging bij zijn vrouw Fanny: ‘Ook nadat de kinderen er waren, ging ik nog steeds mijn eigen gang. Fulltime werken, ’s avonds en in het weekend sporten, bowlen, met vrienden op wintersport.

Mijn vrouw, die ook werkte, vond na een paar jaar dat er te veel bij haar terechtkwam. Ik moest meer thuis zijn, wilden we niet uit elkaar groeien. Maar ik dacht alleen maar: “Ik mag niets meer, wat zeur je nou, het gaat toch prima zo.”

Dat zei ik niet hardop, want ik kan niet goed tegen ruzie. Maar mijn vrouw hield aan, waardoor ik nog meer dichtsloeg. Na een paar maanden had ik geen zin meer in herrie, en ben ik weggegaan. Voor mijn vrouw een donderslag bij heldere hemel.’

Verliefdheid

Soms heeft de partner inderdaad niets in de gaten. Maar meestal zijn er wel tekenen van ongenoegen, zoals prikkelbaarheid, teruggetrokkenheid of veelvuldig cafébezoek.

Als ook de seks minder wordt – altijd een uiting van een verwijdering, en niet de oorzaak – dan zijn de partners vaak alleen met hulp weer bij elkaar te brengen. En juist conflictvermijders zullen niet snel hulp zoeken. Ze zwijgen tot het punt waarop ze niet verder kunnen.

Vansteenwegen: ‘De wegloper die radicaal breekt, vlucht weg van een leven waarin hij zich diep ongelukkig voelt. Maar hij vlucht soms ook ergens naar toe: door verliefd te worden op een ander, die hij gebruikt om weg te komen.’

Zo’n verliefdheid kan de aanleiding zijn om eindelijk eens openlijk te zeggen wat hij op zijn hart heeft over zijn vrouw – vaak ook om zijn stap te rechtvaardigen. De derde partij wordt geïdealiseerd: zij is liever en leuker, en begrijpt hem beter.

Plotseling verlaten worden voor een ander betekent een heel diep verlies van een deel van je leven – te vergelijken met de plotselinge dood van je partner, maar dan erger. Deze dode gaat immers springlevend verder, en kiest er ook nog bewust voor om dat zonder jou te doen.

Pure rouw is waar de verlatene dan doorheen moet. En proberen te overleven. Carla: ‘Keihard werken, dat is wat ik deed, want als ik het zou laten gaan, dan zou ik mijn kinderen niet meer kunnen verzorgen. Maar van binnen was ik dood.’

Toch samen verder

Stellen waarvan er één opeens weg wil, behandelt Vansteenwegen altijd als een noodgeval, legt hij uit. ‘Je moet als therapeut nooit directief zijn, behalve in dit soort gevallen.’

Hij bedingt meteen dat de man zijn besluit zes maanden uitstelt, zodat de beslissing weloverwogen genomen wordt. Want mensen die impulsief weglopen, doen zichzelf en anderen tekort, vindt Vansteenwegen.

De verliefdheid gaat over, en als de wegloper zichzelf niet verandert, vervalt hij in hetzelfde patroon. Veranderen begint met bewustwording van de moeder-zoondynamiek in ongelijkwaardige partnerrelaties. Bovendien moet de zwijger explicieter leren zijn over zijn behoeften.

Van de mannen die hun gezin verlaten voor een ander, blijft slechts vijftien procent bij de nieuwe partner. De meerderheid van de ‘weglopers’ keert uiteindelijk terug bij hun gezin.

Roel: ‘Direct nadat ik wegging, begon ik een relatie met een ander. Maar na een dik jaar kreeg ik het gevoel dat ik weer weg wilde. Toen wist ik dat er iets met mij aan de hand was. Ik ben alsnog in therapie gegaan.

Daar leerde ik dat ik vroeger altijd als een prinsje mijn zin kreeg; ik hoefde nergens moeite voor te doen. Bovendien was ik emotioneel een blok beton. Ik kon mijn gevoelens op geen enkele manier onder woorden brengen.

Dat heb ik in therapie geleerd: toen kwam het gevoel los, tot jankens toe. Daarna ben ik weer gaan praten met mijn ex, die ondanks haar verdriet en woede contact had gehouden. Na twee jaar was ik terug in het gezin.’

De geïnterviewden heten in werkelijkheid anders.

‘Ik dacht dat we het hadden afgehandeld’

Emmy (38): ‘Twee weken voordat ik mijn proefschrift moest inleveren, kwam het hoge woord eruit: hij moest gaan. We waren op een feestje geweest, Cees was er met zijn hoofd niet bij en rookte als een schoorsteen.

In de auto vroeg ik wat er aan de hand was. Zijn antwoord had ik totaal niet verwacht: nooit had hij gesproken over weggaan. Ik zag natuurlijk wel dat we in die tijd weinig ruimte hadden voor elkaar. Dat vond ik ook een probleem.

Bekaf was ik: ik werkte fulltime, schreef m’n proefschrift en had twee jonge kinderen. Cees werkte iets minder, maar veel van het regelwerk en kinderdingen kwam toch op mij neer.

Ik tuimelde ’s avonds het bed in en moest niet denken aan seks. Dat zou later wel weer komen, dacht ik. Wat ik miste, was warmte en steun. Ik voelde me doodeenzaam als ik ging slapen en hij dan naar de kroeg vertrok.

Soms zei hij dat hij het gebrek aan seks moeilijk vond, dat hij dat niet lang meer volhield – maar om seks te kunnen geven, moet je ook iets ontvangen, begrijp ik nu.

Als we er destijds over praatten, gaf hij mij gelijk, zei hij ook dat het iets van voorbijgaande aard was dat nu niet zo snel op te lossen was. Ik dacht dat het daarmee afgehandeld was. Dat dacht ik ook van een korte affaire die ik had in onze studententijd, maar voor hem bleek dat niet klaar.

Het erge is dat je van de ene op de andere dag voor een voldongen feit geplaatst wordt. Het is geen gezamenlijke beslissing, je bent nergens bij betrokken. Razend was ik daarover, naast het intense verdriet voor de kinderen en mij.

Je wordt op een genadeloze manier in de steek gelaten. Je partner, die je vertrouwde, loopt zomaar het gezin uit – je kunt het niet geloven.

Als je kleine kinderen hebt, vind ik dat je er alles aan gedaan moet hebben om het te laten werken. Er was nooit gesproken over uit elkaar gaan, nooit hulp gezocht. Dat kun je gewoon niet maken.’

‘Er was totaal geen passie tussen ons’

Cees (36): ‘Van begin af aan was al duidelijk dat we twee totaal verschillende types waren, en dat viel me in de loop der jaren steeds zwaarder. Emmy wist al precies wat ze wilde in het leven, en ik bewonderde haar doorzettingsvermogen.

We werkten veel en ook nog onregelmatig, maar áls we samen waren, hadden we het goed. Zo kun je het lang volhouden. Maar Emmy ging steeds meer op in haar werk. De afstand tussen ons werd groter. Een affaire die ze had in onze studententijd, heeft daar een grote rol in gespeeld.

Een klap in mijn gezicht was toen Emmy op haar kraambed van ons eerste kind toezegde te gaan promoveren, naast haar zeer drukke baan.

De afspraak dat ze dat binnen haar normale werktijd zou doen, hield ze niet lang vol. Ons kind zat daardoor meer dan fulltime op de crèche en dat vond ik niet goed. Ik ben toen vier dagen gaan werken en heb een oppas aan huis geregeld.

Er was geen passie tussen ons, niet in conflict en niet in bed. Een paar keer heb ik gezegd dat ik dat niet lang volhield. Ik hield mezelf voor dat het een fase was. Maar ik had ook de indruk dat Emmy zich totaal niet interesseerde voor mij en mijn werk.

Na de geboorte van ons tweede kind opperde ze dat ik maar drie dagen moest gaan werken: zij verdiende meer en dan zouden we er financieel niet zoveel op achteruit gaan. Dat vond ik respectloos. Zij had ook keuzes moeten maken toen we kinderen kregen, maar ze wilde alles. Ik voelde me een soort given fact.

Toen ik een andere vrouw ontmoette die wel interesse had in mij en mijn werk, was dat een openbaring. Zij vroeg mij mee uit en ik vertelde Emmy dat ik naar het theater ging.

Ik wachtte op de volgende vraag: “Met wie dan?” Maar Emmy keek alleen of het agendatechnisch kon met haar werk. Dat deed letterlijk de deur dicht. Ik kon niet meer.’