Zo help je een ander écht verder: de basisprincipes van coaching

Haar leven was prima in orde, vond ze. Ze was midden dertig, had een leuke baan, een fijn huis, vrienden. En toch – toen ze tijdens een coachingstraject de vraag ‘Wie zou je graag nog eens ontmoeten?’ kreeg voorgelegd, ontdekte ze iets over zichzelf dat de verhoudingen in haar leven in een heel ander daglicht stelde. Daarbij had ze namelijk meteen gedacht aan haar overleden grootmoeder. Dat was een heel vrijgevochten type geweest, zei ze, iemand die in alles haar eigen gang ging. En naarmate ze meer vertelde, werd duidelijker dat ze zelf ook wel iets meer van die eigenzinnigheid zou willen hebben.

Coach Peter Gerrickens: ‘Ik vroeg haar: “Stel dat je zo zou zijn als je grootmoeder, wat zou dan het eerste zijn waar je tegenaan loopt in je huidige leven?” En toen kwam ze op het spoor van iets dat ze zichzelf nog nooit had durven bekennen: eigenlijk voelde ze zich behoorlijk op haar nek gezeten door haar moeder, die haar elke dag belde. “Ze wil precies weten wat ik doe,” vertelde ze, “het lijkt wel of ik op mijn 35ste nog verantwoording moet afleggen over hoe ik mijn leven inricht. Dat voelt heel onvrij.” Pas toen ze zich eenmaal bewust was van die sluimerende ergernis kon ze gaan bedenken wat ze zou kunnen doen om die verhouding te veranderen. Maar tot dat inzicht was ze nooit gekomen als niet iemand op het juiste moment de juiste vragen had gesteld.’

Verborgen wensen

Gerrickens ziet het vaker: in eerste instantie geven mensen vaak aan dat het prima met ze gaat. ‘Maar als je doorvraagt, blijkt dat ze toch delen van zichzelf hebben verwaarloosd; er zijn dromen die ze vergeten zijn, of eigenschappen waar ze niet meer mee in contact staan. Dat zijn de kanten van hun persoonlijkheid die de beroemde Zwitserse psychiater Carl Jung “de schaduw” noemt: het deel van je persoonlijkheid dat je niet aan anderen wilt laten zien, of dat je zelf niet meer kent. Het gaat meestal om eigenschappen die door de omgeving worden afgekeurd, of de plannen en dromen die lastig passen in iemands huidige leven.’ En zo wordt het eigenzinnige meisje een pragmatische vrouw die conflicten liever vermijdt en parkeren we onze ­dromen over verre reizen of avontuurlijke onder­nemingen in de ijskast als er kinderen komen, een hypotheek en verplichtingen.

‘Dat is heel jammer,’ zegt Gerrickens, ‘want als je kanten van jezelf verwaarloost, wordt je eigen basis smaller. Mensen functioneren het beste als ze zoveel mogelijk van zichzelf kunnen laten zien. Oók de eigenschappen die in eerste instantie misschien minder gewenst lijken – want ook die hebben altijd een positieve kant.’

Het loont dus de moeite om op zoek te gaan naar die verwaarloosde eigenschappen en vergeten dromen. Dat kun je doen door elkaar de juiste vragen te stellen. Plan tijd in met je partner of een goede vriend(in) en wees elkaars coach. Doe dit op aparte momenten zodat je om de beurt een middag of avond de diepte in kunt. Als hulpmiddel kun je het Levenskunstspel gebruiken, dat Gerrickens samen met collega’s ontwikkelde voor trainers en coaches. De onderstaande tips helpen je verder.

Coaching voor beginners

1. Wees bescheiden

Een coach is er om de ander te helpen – niet om zelf gehoord te worden. ‘Het gaat erom dat je de ander helpt zoveel mogelijk op tafel te krijgen,’ zegt Peter Gerrickens. ‘De ander moet daar vervolgens zélf zijn conclusies uit trekken.’ Geef dus geen advies en draag geen eigen oplossingen aan. Dat klinkt eenvoudig, maar in de praktijk is dit de grootste valkuil voor elke beginnende coach.

Bijt op je tong, luister met aandacht naar wat de ander zegt en ga daarop door. Kun je het echt niet laten, schrijf je gouden ingeving dan even op en vraag op een later moment: ‘Wil je horen wat me net te binnen schoot?’

2. Vraag door

‘Als mensen ergens over praten, vertellen ze meestal maar een klein stukje,’ weet Gerrickens. ‘Door goed door te vragen, kun je de ander helpen zicht te krijgen op wat er allemaal speelt.’ Stel dus vragen als: ‘Wat bedoel je daar precies mee?’ ‘In welke situatie had je daar last van?’ ‘Wanneer ging het wél zoals je wilde?’ ‘Wat zou het effect zijn als je dit tegen je moeder zei?’ Zo help je je gesprekspartner steeds helderder te formuleren waaraan hij of zij nu werkelijk behoefte heeft.

Stel liever geen waarom-vragen; die kunnen de ander het gevoel geven dat hij zich moet verantwoorden (‘Waarom deed je dat dan?’; ‘Waarom nou juist je oma?’). Vraag in plaats daarvan liever: ‘Wat maakte dat je koos voor die aanpak?’ of: ‘Wat sprak je zo aan in die vrouw?’

3. Doe niet te veel

Ga niet vast piekeren over de volgende slimme vraag. Je hoeft als coach eigenlijk maar heel weinig te doen; de ander doet het echte denkwerk. Leg de denkdruk dus bij de ander. Ben je koortsachtig aan het zoeken naar oplossingen of nieuwe vragen, dan zit er iets niet goed. Doe minder. Stiltes daarentegen zijn helemaal niet erg. Over sommige vragen moeten mensen nu eenmaal even nadenken. Schrik dus niet als je gesprekspartner niet direct antwoordt – dat betekent waarschijnlijk dat je een zinnige vraag hebt gesteld.

4. Geef terug wat je ziet

Vertel de ander wat je opvalt in zijn of haar manier van spreken. ‘Spiegelen’ of gevoelsreflecties geven, heet dat. Op die manier moedig je de ander aan om meer te vertellen: ‘Goh, je klinkt wel erg enthousiast over je grootmoeder.’ Het kan de ander ook helpen zich bewust te worden van emoties die hij of zij niet gewend is toe te laten: ‘Het klinkt alsof je je beklemd voelt door de houding van je moeder; klopt dat?’

5. Denk in oplossingen

In de woorden van psychotherapeut Steve de Shazer: ‘Praten over problemen creëert problemen – praten over oplossingen creëert oplossingen.’ Het is heel goed om in kaart te brengen wat iemand wil veranderen in zijn leven, maar blijf niet hangen in het definiëren van onvrede. Help de ander ook om zijn wensen te vertalen in een concreet actieplan. Een hulpmiddel om van probleemdenken naar oplossingsgericht denken te komen, is de wondervraag: ‘Stel dat dit probleem morgen zomaar was opgelost – wat zou er dan veranderen? Wat zou het eerste zijn waaraan je dat zou merken? Wat zou je nú kunnen doen om die verandering dichterbij te brengen?’

Meer weten

– Peter Gerrickens, e.a., Levenskunstspel. Hoe breng ik balans in mijn leven? (140 kaarten plus handleiding), ISBN 90 74 123 155, € 24,95
– Insoo Kim Berg, Peter Szabó, Oplossingsgericht coachen, Thema, € 23,95