Verslaving

Een verslaving sluipt er heel vaak ongemerkt in, al kun je ook in één klap ‘verslaafd’ raken, bijvoorbeeld omdat iets zo lekker of leuk is, dat je ‘meer, meer, meer’ wilt. Toch overkomt dat gelukkig lang niet iedereen.

Dat heeft enerzijds te maken met het verslavende middel waarmee je in aanraking komt. Van de legale middelen is nicotine het meest verslavend, gevolgd door alcohol. Heroine en crack zijn veruit het schadelijkst, maar maken wel veel minder slachtoffers.

Daarnaast wisselt heel sterk van persoon tot persoon: de een is verslavingsgevoeliger dan de ander. Van de 100 mensen die regelmatig cocaïne gebruiken, raken er bijvoorbeeld zo’n 15 verslaafd. En nee, dat heeft niet met ‘sterk’ of ‘zwak’ te maken, maar met ‘pech’ en ‘geluk’.

Wat is verslaving eigenlijk?

Verslaving is een verlangen dat ontstaat in het brein. Diep in onze hersenen zit een zogenoemd genotscircuit, dat zorgt voor het vrijkomen van het geluksstofje dopamine. Dopamine geeft zo’n prettig gevoel dat we gestimuleerd worden het betreffende gedrag te herhalen. Evolutionair gezien is dat noodzakelijk voor onze overleving, want de afgifte van dopamine zorgt ervoor dat we eten, drinken en seks hebben.

Minder handig is dat dit beloningssysteem ook aanslaat als we een reep chocolade wegwerken, alcohol drinken, winnen bij het gokken, roken en noem maar op. Vooral drugs stimuleren de afgifte van dopamine heel sterk, vandaar dat ze zo verslavend zijn.

Wel verslavingsgevoelig

Mensen die heel verslavingsgevoelig zijn, hebben van nature niet zoveel dopaminereceptoren. Van drugs, zoals alcohol, nicotine en cocaïne raken zij in extase op een manier die ze normaal gesproken nooit ervaren. Over het algemeen geldt: hoe minder van die receptoren, hoe meer dopamine er nodig is voor hetzelfde effect. Deze groep heeft een zogeheten ‘hunkerbrein’.

Extra pech is dat dat verslavende stofjes bij herhaald gebruik het aantal dopaminereceptoren nog eens extra verlagen. Dit heet downregulatie. Gebruikers met een toch al een zwak receptor­ensysteem hebben nu nog sterkere prikkels nodig om zich prettig te voelen. Dus nemen ze een hogere dosis, waardoor het aantal receptoren nóg meer afneemt – en een verslaving is geboren.

Niet verslavingsgevoelig

Wie van zichzelf veel dopaminereceptoren heeft, vindt extra stimulatie snel too much. Na een paar wijntjes vindt deze groep het wel mooi geweest en bij veel middelen hebben ze niet eens de behoefte om het te proberen, laat staan dat ze het lang genoeg volhouden om verslaafd te raken. Zij ervaren zonder stimulerende middelen of activiteiten al genoeg plezier.

Verkeerde gewoonten

Daarnaast is verslaving een kwestie van conditionering. Veel mensen hebben elke ochtend zin in koffie, puur omdat hun brein daaraan gewend is. Zo kun je je brein helaas ook conditioneren om elke avond een fles wijn te willen drinken. Omstandigheden zoals stress en verdriet maken dit verlangen (craving) nog sterker.

Wanneer ben je verslaafd? Hoe vaak je een middel gebruikt of iets doet, is daarbij niet eens zo relevant. Veel belangrijker is hoe afhankelijk je ervan bent, dus hoe hard je (denkt dat je) het nodig hebt.

Daarnaast gaat het om de impact dat het middel of je gedrag heeft op je leven. Je kunt elke dag drie of meer koppen koffie drinken en dat voor je gevoel ook echt nodig hebben, maar je koffie-inname zal geen negatieve impact hebben op je sociale contacten, werk, school  en functioneren op andere gebieden.

Verder is iemand bij een verslaving de controle kwijt. Je wilt misschien niet drinken, drugs gebruiken, naar porno kijken of iets anders, maar je doet het toch. Het verlangen is sterker dan jezelf.

De 11 criteria van verslaving

1. Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan het plan was.
2. Mislukte pogingen om te minderen of te stoppen.
3. Gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd.
4. Sterk verlangen om te gebruiken.
5. Door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis.
6. Blijven gebruiken ondanks dat het problemen meebrengt in het relationele vlak.
7. Door gebruik opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk.
8. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt.
9. Voortdurend gebruik ondanks weet hebben dat het gebruik lichamelijke of psychische problemen met zich mee brengt of verergert.
10. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen oftewel tolerantie.
11. Het optreden van onthoudingsverschijnselen, die minder hevig worden door meer van de stof te gebruiken.

Bron: Jelinek.nl

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een lichamelijke en geestelijke verslaving. Sommige middelen, zoals MDMA (xtc), zijn niet lichamelijk verslavend, maar kunnen wel geestelijk verslavend zijn. Andersom komt niet voor: een lichamelijke afhankelijkheid gaat altijd gepaard met een geestelijke afhankelijkheid. Dat is het geval bij onder andere alcohol en tabak.

Lichamelijke verslaving

Bij lichamelijke verslaving protesteert het lichaam wanneer het gebruik stopt. Er ontstaan ontwennings- of afkickverschijnselen. Bij alcohol, heroïne, crystal meth, crack en GHB kunnen deze heel heftig zijn. Wie afkickt gaat zweten, trillen en voelt zich hondsberoerd. Plotseling stoppen (cold turkey) kan zelfs gevaarlijk zijn, bijvoorbeeld bij een zware alcoholverslaving.

Zelfs koffie is lichamelijk verslavend, zij het in milde mate. Als je stopt met koffiedrinken kun je dag of twee last hebben van hoofdpijn.

Geestelijke verslaving

Bij geestelijke verslaving verlangt iemand steeds sterker naar het middel en voelt zich eigenlijk niet meer prettig zonder. Mensen die de werkelijkheid willen ontvluchten, hebben meer last van geestelijke afhankelijkheid. Bijvoorbeeld omdat het thuis niet fijn of zelfs onveilig is, bij veel stress of verdriet, of als iemand zich om een andere reden ongelukkig voelt.

Het middel verdooft het nare gevoel, al werkt het altijd tijdelijk en soms ook helemaal niet. Alcohol kan emoties bijvoorbeeld juist ook versterken. Denk aan een kwade dronk of mensen die na een aantal glazen emotioneel worden.

Het is moeilijker om van een geestelijke verslaving af te komen dan van de lichamelijke afhankelijkheid. Vandaar dat mensen zo vaak een terugval hebben nadat ze zijn afgekickt.

Rookverslaving

Roken is erg verslavend, zowel lichamelijk als geestelijk. De boosdoener is nicotine. Deze stof bereikt het brein binnen 7 seconden en veroorzaakt daar een milde, kortdurende roes. Binnen een uur of twee heeft iemand met een nicotineverslaving opnieuw trek in een sigaret.

De gevolgen van roken kunnen zeer ernstig zijn: van COPD tot longkanker. Ook wordt roken gerelateerd aan onder andere slokdarm- en maagkanker. Daarnaast veroudert de huid een stuk sneller door roken en veroorzaakt het een slechte adem. In Nederland rookt 17% van mensen van 15-jaar. Dit percentage loopt gelukkig al jaren terug.

Alcoholverslaving

Er is niets mis af en toe een wijntje, biertje of een feestelijke cocktail, maar wel met mate. Er is discussie over onder wetenschappers, maar volgens de officiele richtlijnen, moeten vrouwen het bij een glas per dag houden en mannen bij maximaal twee.

Wanneer ben je verslaafd aan de alcohol? Dit hangt niet zozeer van het aantal glazen dat je wekelijks drinkt af, maar vooral in hoeverre je er geestelijk en lichamelijk aan verslaafd bent.

Zeker is inmiddels wel dat alcohol heel ongezond is: het belast de lever en de spijsverteringsorganen, breekt hersencellen af en vergroot de kans op diverse soorten kanker, waaronder borstkanker. Wat dat betreft is het opmerkelijk dat het legaal is.

Drugsverslaving

Er zijn heel veel middelen die onder drugs vallen: GHB, XTC, heroïne, crack, cocaïne, speed, cannabis (wiet of hasj), ketamine, lsd, paddo’s, crystal meth en nog veel meer. Deze middelen zijn onderling heel verschillend wat betreft de werking, maar ook wat betreft de mate waaraan je er verslaafd aan kunt raken en hoe schadelijk ze zijn. Crack, crystal meth en heroïne staan wat dat betreft bovenaan, terwijl lsd, paddo’s en XTC de top 10 niet halen.

Dat roept de vraag op: wat zijn drugs eigenlijk? Volgens de officiële definitie noem je een middel drugs als het de hersenen beïnvloedt en daardoor effect heeft op je lichaam en geest.

Eetverslaving

Dit heet ook wel een eetprobleem of eetstoornis. Eten moeten we immers allemaal en is op zichzelf niet verslavend. Je kunt zowel last hebben van onbedwingbare eetbuien (boulimia of binge eating) of obsessief bezig zijn juist zo min mogelijk te eten (anorexia nervosa). In beide gevallen gaat het om een verstoorde, obsessieve relatie met eten.

Een eetverslaving kan ontstaan uit verveling, maar is vaak een manier om met (onderdrukte) emoties om te gaan. Mensen gaan dan bijvoorbeeld troosteten of uit controledrang zo min mogelijk eten.

Suikerverslaving

Nogal wat mensen kunnen moeilijk zonder suiker. Meestal rond een uur of drie ’s middags wordt de behoefte aan suiker zo sterk, dat ze koek, snoep of chocolade móeten hebben. Dit komt doordat ook suiker het beloningssysteem in de hersenen activeert waardoor er dopamine vrijkomt. Maar of het ook echt een verslaving is, daar zijn de meningen over verdeeld.

Telefoonverslaving

Het is een ware epidemie: de smartphone-verslaving. Want bij veel mensen zit de smartphone zo’n beetje aan hun hand vastgeplakt. Vooral social media-apps als Facebook, Instagram en Twitter zitten vol triggers om onze verslaving in stand te houden en versterken. Ook WhatsApp speelt in op onze behoefte aan bevestiging. Dat je berichten krijgt, geeft je het gevoel dat je belangrijk bent voor vrienden en familie.

Begint je smartphonegedrag uit de hand te lopen? Het helpt om alle meldingen uit te zetten. En gooi Facebook, Instagram en Twitter van je telefoon af, dat scheelt een hoop. Ook is het slim om met jezelf af te spreken dat je op vaste momenten je berichten en eventueel het nieuws checkt.

Sportverslaving

Doe mij dat maar, denk je misschien. Maar je kunt echt verslaafd raken aan sporten, de officiële term is bigorexia. We spreken als van een sportverslaving als iemand elke dag en gemiddeld 7,5 per week sport. Ook voelen mensen die sportverslaafd zijn zich slecht als ze eens een dagje overslaan en gaat het vaak gepaard met een verstoord zelfbeeld.

Koopverslaving

Dwangmatige shoppers hebben van alles en nog wat op voorraad. Omdat het er een aanbieding was die ze gewoon niet konden laten liggen. Of omdat ze echt een nieuwe trui nodig hadden, of een nieuwe broek, nieuwe sneakers, of nieuwe…

Het klinkt misschien niet zo ernstig, maar een koopverslaving gaat dieper dan in eerste instantie zichtbaar is. Vaak spelen er ook andere psychische problemen, zoals depressies, angsten, eetstoornissen en problemen met impulscontrole. Veel koopverslaafden hebben last van faalangst, een laag zelfbeeld en minderwaardigheidsgevoelens. Bovendien komen sommige mensen financieel in de problemen.

Seksverslaving

Het aantal seksverslaafden neemt toe, omdat seks overal voor het grijpen ligt. Maar wanneer is iemand echt verslaafd aan seks? Belangrijk hierbij is dat hij (of zij) het gevoel moet hebben slaaf te zijn van iets wat hij eigenlijk niet wil: hij vindt zelf dat hij het te veel doet, maar kan het niet laten. Ook is diegene zoveel met seks bezig dat het andere bezigheden, zoals werk, nadelig beïnvloedt.

Pornoverslaving

Een pornoverslaving is vaak onderdeel van een seksverslaving. Porno is in grote hoeveelheden gratis beschikbaar. Vrijwel alle mannen kijken regelmatig naar pornofilms en veel vrouwen ook. En daar is niets mis mee. Maar als je echt veelvuldig – bijvoorbeeld dagelijks – kijkt, raak je verslaafd aan porno.

Het beloningssysteem in onze hersenen maakt namelijk geen verschil tussen echte seks en het kijken naar pornoseks. Porno is echter een quick fix: er komt snel dopamine door vrij.

Helaas word je er wel steeds minder gevoelig voor en raak je dus minder makkelijk opgewonden. Het risico bestaat dat je daardoor steeds meer en extremere porno gaat kijken om dat prettige gevoel op te roepen. En dat je echte seks steeds minder aan vindt.

Van een verslaving afkomen is helaas moeilijk. Al hangt het natuurlijk erg van de verslaving en iemands persoonlijkheid en omstandigheden af hóe moeilijk het is. Het probleem is dat doorgaan op de korte termijn genot oplevert, terwijl stoppen geestelijk en soms ook fysiek pijn doet.

De (grote) voordelen die je ervaart als je niet meer verslaafd bent, voel je pas op de langere termijn. Toegeven dat je verslaafd bent is de eerste stap. Besluiten dat je ervan af wilt de tweede.

Zelf afkicken

Natuurlijk kun je zelf proberen af te kicken. Het is absoluut moeilijk, maar als je erg gemotiveerd bent, zeker niet onmogelijk. Het is hierbij wel van belang dat je omgeving je steunt. Als zij laten merken hoe trots ze op je zijn en je door moeilijke momenten heen slepen, maakt dat de kans dat je slaagt veel groter.

Het eerste wat je moet doen, is alle triggers uit de weg gaan. Omdat verslaving sterk verbonden is met gewoonten, is het zaak om de bijhorende gewoonten te doorbreken, in elk geval tijdelijk.

Wil je stoppen met drinken, ga dan uiteraard niet naar de kroeg of feestjes en spreek ook even niet af met vrienden die van een glaasje houden. Bij roken en drugs geldt hetzelfde: ga andere gebruikers uit de weg. Krijg je lichamelijke afkickverschijnselen? Dan is het verstandig om bij je huisarts advies te vragen hoe daarmee om te gaan.

Zoek vooral afleiding op momenten waarin je veel last hebt van cravings. Het verlangen naar een sigaret duurt bijvoorbeeld maar een paar seconden, dan is het weer (even) weg. Bel iemand op, ga een rondje rennen of ga er mensen heen waar je toch niet mag roken (dat is gelukkig bijna overal).

Doe dat ook als je in een situatie terechtkomt waarbij je het risico loopt om te vervallen in oude gewoontes, bijvoorbeeld bij een tegenslag, stressmoment of als er juist iets te vieren valt. Troost of beloon je zelf desnoods met iets anders (onschuldigs).

En houd de voordelen van afkicken in je hoofd. Of nog beter: schrijf ze op een briefje dat je op de ijskast hangt. Elke keer als je bijna zwicht,, zeg je het rijtje hardop.

Hulp bij verslaving

Veel mensen helpen hulp nodig om van hun verslaving af te komen. De huisarts kan daarbij doorverwijzen. Welke vorm van hulp het beste is, wisselt per verslaving en per persoon.

Cognitieve gedragstherapie wordt vaak ingezet bij verslavingen en is een van de effectiefste methoden. Samen met je therapeut ga je de gedachten die gepaard gaan met middelengebruik onderzoeken en proberen te beïnvloeden.

Wat vaak ook goed helpt, is lotgenotenhulp. Hierbij helpen (ex)verslaafden elkaar bij het herstel. Anonieme Alcoholisten (AA) is veruit de bekendste en werkt volgens een vast 12-stappenplan.