‘Familiegeheimen zijn er niet voor niets’

‘Elke familie heeft geheimen,’ zegt de Amerikaanse hoogleraar Anita Vangelisti stellig. Als onderzoeker van communicatie in persoonlijke relaties deed ze aan de Universiteit van Texas jarenlang onderzoek naar familiegeheimen.

Die zijn er in drie soorten, stelde ze vast. ‘Meer dan 95 procent van de mensen die we ondervroegen bleek van elk type geheimen minstens één voorbeeld te kunnen noemen.

Allereerst geheimen die de hele familie binnenskamers houdt, bijvoorbeeld dat een familielid in de gevangenis zit. Bij de tweede soort heeft een aantal familieleden een geheim voor de rest, zoals zussen die niet tegen hun ouders, maar wel tegen elkaar, vertellen dat ze seks hebben gehad.

En dan zijn er nog geheimen die een individu voor zijn of haar familie verborgen houdt, bijvoorbeeld een abortus. Vaak denken mensen dat ze de enigen zijn met een geheim, maar het is goed om te weten dat anderen ze ook hebben.’

Welk soort onderwerpen houden families liever voor zichzelf?

‘Taboeonderwerpen worden het vaakst door een hele familie verborgen, om negatieve oordelen van de buitenwereld te voorkomen. Buitenechtelijke affaires, seksuele voorkeuren die afwijken van de norm, illegale praktijken, en geld.

Dat laatste vind ik opvallend. Wat is er nou negatief aan geld? Toch willen veel mensen niets vertellen over hun financiële situatie.

Ten tweede zijn er overtredingen van regels. Dingen die niet echt taboe zijn, maar wel negatieve consequenties kunnen hebben. Veel kinderen hebben dit soort geheimen voor hun ouders. Bijvoorbeeld feesten, alcohol- en drugsgebruik, of seksuele activiteiten.

En dan zijn er nog de conventionele geheimen. Gewone dingen, die mensen toch privé vinden. Hoe een familielid om het leven is gekomen, gezondheidskwesties, ruzies in de familie. “Mijn moeder heeft al negen jaar niet met oom George gepraat en niemand weet waarom”, dat soort dingen.’

U hebt wel een heel sappige baan. U hoort dingen die misschien nog nooit aan iemand buiten de familie zijn verteld.

‘Ja, ouders die niet je echte ouders blijken te zijn, een zus die eigenlijk je moeder is. Dat soort dingen heeft veel invloed op een leven.

Soms is het heel intens; soms absoluut hartverscheurend. Een meisje schreef dat ze haar vader en broers niet vertelt dat ze verkracht is, omdat ze bang is dat ze haar vies zullen vinden, of haar zullen uitlachen.

Een volwassen man vertelde dat hij gezien heeft hoe zijn vader zijn moeder sloeg. Hij schreef: “Ik moet een jaar of vier geweest zijn, want mijn ogen waren op de hoogte van de deurklink.” Maar soms zijn het ook lichtere geheimen. “Oom Fred was een paardendief”, enzo.’

Wat zijn uw belangrijkste ontdekkingen?

‘Ik dacht dat het onderwerp van het geheim bepaalde of het verteld zal worden of niet, maar dat blijkt niet het geval. Belangrijker is hoe mensen het waarnemen.

Sommigen vinden een paardendief van twee generaties terug grappig, anderen schamen zich er nog steeds voor. En niet aan je ouders vertellen met wie je een date hebt, lijkt een relatief “licht” geheim, maar soms gaat het dieper. Bijvoorbeeld als ouders een gearrangeerd huwelijk willen voor hun kind.’

Het gevoel dat je hebt over een geheim, is dus belangrijker dan de feiten?

‘Inderdaad. Als mensen het gevoel hebben dat informatie intiem is, blijft het geheim. Uit ons onderzoek blijkt ook dat mensen die ongelukkig zijn met hun familieband en weinig nabijheid ervaren, denken dat ze meer familiegeheimen hebben dan anderen. Terwijl dat niet zo is. Ook hier is perceptie dus weer belangrijker dan de feiten.’

Soms denk je: waarom heb je het niet verteld? Dan was je een hoop ellende bespaard gebleven.

‘Ja, iemand vertelde ons over misbruik in het gezin. Haar vader had een briefje bij de telefoon gelegd: “Wij bellen geen alarmnummers!” Die vader hield zijn macht doordat de familie bereid was het geheim te bewaren. Als ze samen naar buiten waren getreden had hij zijn macht heel snel kunnen verliezen. Voor een buitenstaander lijkt het zo makkelijk.

Maar je moet begrijpen dat er veel angst in het spel is. Het misbruik kan erger worden, de buitenwereld kan negatief reageren en de hele structuur van je leven kan veranderen, en daar moet je weer mee zien om te gaan.

Zeker kinderen kunnen vaak geen veilige plek vinden om zo’n geheim te vertellen. Ik ben in de loop van vele jaren onderzoek echt beter gaan begrijpen waarom mensen geheimen bewaren. Ik heb respect voor hun redenen gekregen.’

Wanneer worden familiegeheimen toch verteld?

‘Omdat er zoveel verschillende soorten geheimen zijn, hebben mensen ook verschillende redenen om ze te onthullen. Als mensen deel gaan uitmaken van de familie door een huwelijk, als ze vermoeden dat iemand er anders toch wel achter zal komen, als ze zich veilig voelen bij iemand, als een ander ook iets persoonlijks vertelt over zijn familie, of als er een urgente reden is.

Die laatste overstijgt alle andere redenen. Bijvoorbeeld als een eetstoornis of drugsgebruik van een familielid uit de hand begint te lopen en iemand gevaar loopt.’

Is het goed om familiegeheimen op te biechten?

‘Nee, niet per se. Familiegeheimen zijn er meestal niet voor niets. Je moet heel goed nadenken voordat je een familiegeheim naar buiten brengt of een geheim met je familieleden deelt. De gevolgen van het vertellen kunnen erger zijn dan die van het geheimhouden. Relaties met familieleden kunnen gevaar lopen. En je kunt anderen kwetsen.

Waarom wil je het verklappen? Als de enige reden je eigen bevrediging is, moet je misschien toch je mond houden. Bovendien kun je ethisch gezien goede redenen hebben om uit de school te klappen, maar je moet jezelf ook afvragen of je kunt omgaan met de gevolgen. Mensen gaan misschien anders naar je kijken, je kunt vrienden verliezen, en uitgesloten worden.’

Overschatten mensen juist niet de mate waarin anderen over hen zullen oordelen?

‘Soms wel, maar de andere kant van de medaille is dat mensen de consequenties ook kunnen onderschatten. Ze vertrouwen anderen te snel en krijgen spijt dat ze hun familiegeheimen aan iemand hebben verteld.

Vraag jezelf af: wie zijn mogelijke vertrouwelingen, wat is mijn relatie met hen, hoe zijn ze voorheen met vertrouwelijke informatie omgegaan, wat zijn de mogelijke gevolgen voor mezelf en anderen, welke context zou goed zijn om het te vertellen?’

Maar als je nou lijdt onder een geheim?

‘Je hoeft de last van een geheim zeker niet alleen te dragen. Als je niemand vertrouwt in je familie, of bang bent een ander te kwetsen, dan is een vertrouwenspersoon of een therapeut een goede plek om te beginnen. Vraag een neutraal iemand om zijn mening. Een buitenstaander kan je helpen de consequenties te overdenken.

Het kan ook een heel mooie ervaring worden; een student van me wilde meer weten over de dood van haar vader, waar niemand over sprak. Ze heeft eerst voorzichtig gevraagd of haar familieleden erover wilden vertellen.

Toen bleek dat elk familielid aannam dat de anderen er niet over wilden spreken. En iedereen voelde zich opgelucht toen de stilte werd doorbroken.

Ze hadden allemaal gedachten en gevoelens voor elkaar verborgen gehouden terwijl dat niet nodig was geweest. De band tussen de gezinsleden werd sterker omdat ze meer gemeen hadden dan ze dachten.’