‘Dankzij de stemmen voel ik me altijd zeker’

Op de middelbare school begon ze door te krijgen dat ze anders was dan andere kinderen. ‘Dan durfden mijn klasgenootjes bijvoorbeeld niet in het donker ergens langs, maar ik wel, omdat ik net een stem had gehoord die zei dat het veilig was.

Of ik deed juist iets niet en dan vroegen ze: “Mag dat niet van je moeder?”, en dan zei ik: “Nee, er wordt net tegen me gezegd dat ik dat beter niet kan doen.”

Voor mij was het heel normaal; ik hoor al stemmen sinds ik besef dat ik besta. Ik vond het juist opmerkelijk toen ik hoorde dat anderen ze niet horen. Ik kreeg toen wel in de gaten dat ik niet alles wat ik hoorde zomaar moest zeggen, omdat ze me anders voor gek zouden verklaren.’

Heb jij weleens stemmen gehoord?

Toch is Gerda (47) psychisch volledig in orde. Daarmee behoort ze tot de maar liefst 10 tot 15 procent van de gezonde Nederlanders die weleens stemmen hebben gehoord die positieve of neutrale dingen zeggen. Van hen hoort zo’n 2 à 3 procent de stemmen dagelijks, zoals Gerda.

Door het Universitair Medisch Centrum (umc) Utrecht werd ze een paar jaar geleden uitgenodigd om mee te doen aan onderzoek. Daar werd ze volledig doorgelicht.

Gerda: ‘Ik ben een van de weinige mensen in Nederland die zwart op wit heeft staan dat-ie volledig geestelijk gezond is! Ik ben heel stabiel, heb nooit drugs gebruikt, drink geen alcohol en heb geen traumatische ervaringen.’

Gerda vulde vragenlijsten in en had gesprekken met psychologen en psychiaters die concludeerden dat ze niet schizofreen of psychotisch is. Van de mensen met auditief verbale hallucinaties (stemmen horen die een ander niet hoort) voldoet slechts eenderde aan de criteria voor een psychiatrische diagnose, zoals schizofrenie of psychose.

Gezonde stemmenhoorders

Zogenoemde ‘gezonde stemmenhoorders’ als Gerda verschillen op een aantal punten van mensen met psychoses, zo ontdekte Kirstin Daalman, een van de psychologen van het umc Utrecht. Gezonde stemmenhoorders horen over het algemeen minder vaak stemmen, en ze zijn jonger wanneer ze hun eerste stem horen.

Maar het belangrijkste verschil is wel dat mensen met psychoses of schizofrenie meestal worden geplaagd door stemmen met een negatieve lading. Ze schelden de persoon uit of maken nare opmerkingen, terwijl de gezonde stemmenhoorders voornamelijk positieve of neutrale dingen horen.

‘Hij gaat niet dood’

Het zijn steeds verschillende stemmen, maar een stuk of zes komen wel telkens terug. Gerda is nooit bang voor ze geweest en dat is niet zo gek. Ze waarschuwen haar voor gevaar en stellen haar gerust op moeilijke momenten.

‘Ik dacht in het begin nog weleens: daar ga ik niet naar luisteren, maar de ervaring heeft me geleerd dat ik dat beter wel kan doen, want het klopt altijd.

Mijn man kreeg bijvoorbeeld een paar jaar geleden een ernstig ongeluk. Iemand schoot een vuurpijl in zijn richting die in zijn oog terechtkwam en een hersenbloeding veroorzaakte. Afschuwelijk. Zijn oog zag eruit alsof iemand er met een schaar in had gezeten.

Op het moment dat ik in paniek wilde raken, voelde ik een hand op mijn schouder en zei een stem: “Het wordt heftig, maar hij gaat niet dood.” Iedereen vond me zo rustig, maar ja, ik wist dat hij niet dood zou gaan.

Ik heb ook gehoord dat ik zelf tachtig word. Daar kan ik mijn kinderen dan mee geruststellen. Ik weet dat ik het niet kan bewijzen, en misschien verongeluk ik op mijn zestigste, maar voor mij is het heerlijk leven op deze manier.’

Spirituele verklaring

Driekwart van de gezonde stemmenhoorders zoals Gerda zegt te denken dat de stemmen van buiten henzelf komen en dus geen product zijn van het eigen brein.

Van hen heeft weer ruim de helft een spirituele verklaring voor zijn ervaringen, bijvoorbeeld dat het om beschermengelen, ‘gidsen’ of overledenen gaat.

Weinig gezonde stemmenhoorders denken dat de stemmen een product zijn van hun eigen hersenen, terwijl dat wél de opvatting is van de artsen en psychologen van het umc Utrecht.

Psycholoog Kirstin Daalman: ‘Ik vind het niet gek dat mensen een paranormale verklaring hebben voor hun stemmen. Hoewel wij niet meegaan in die theorie oordeel ik daar niet over. We kunnen immers ook niet bewijzen dat ze óngelijk hebben.

Ik ben oprecht nieuwsgierig naar de uitleg die mensen zelf geven aan hun ervaringen. Bovendien geven mensen er op die manier een positieve draai aan. Als je kunt kiezen tussen “Ik ben paranormaal begaafd” en “Mijn hersenen houden me voor de gek”, is het eerste een stuk prettiger.’

Lichtbollen in de slaapkamer

Gerda gelooft inderdaad dat de stemmen die ze dagelijks hoort uit een andere dimensie komen. En hoewel ze zelf ook aangeeft dat niet te kunnen bewijzen, lopen de rillingen je over de rug van de voorbeelden die ze oplepelt.

Zoals de vriend van de familie die een hersenbloeding zou hebben gehad, maar waarover een kraakheldere stem Gerda vertelde dat hij eigenlijk kanker had: ‘In zijn hoofd, zijn longen en zijn maag.’ Later bleek dat ook het geval.

Of de stem die haar op een dag zei: ‘Ga kijken bij je zoontje Teun’, die toen blauw aangelopen in zijn wiegje lag. Als ik haar vraag of ze al iets gehoord heeft sinds mijn aanwezigheid, begint ze te lachen.

‘Ik hoor dat je nieuwsgierig bent en dat dit onderwerp je raakt,’ begint ze. Een vrouwenstem geeft haar in haar rechteroor allerlei informatie over mij. De stem ‘loopt’ af en toe naar mij en komt dan weer achter Gerda ‘staan’.

Gerda’s ervaringen maken indruk op me, vooral omdat ze broodnuchter en stabiel overkomt. Ze gaat weleens naar paranormaalbeurzen, maar daar ziet ze ‘een hoop onzin en leugens’. En dan heeft ze zelf tóch de meest bizarre ervaringen. Ze hoort namelijk niet alleen stemmen.

Dagelijks ziet ze mensen op de trap lopen of naast haar bed staan. Ze liet haar ogen nakijken omdat ze lichtbollen in haar slaapkamer zag. En als ze moe is, ziet ze soms diepte veranderen en beelden uit een andere tijd.

Gerda: ‘Ik zag een keer soldaten met paarden uit de tijd van Napoleon over straat lopen. Ja, als ik het zo achter elkaar vertel, dan denk je natuurlijk: die is niet goed bij haar hoofd.’

Onderzoek naar schizofrenie, psychoses en stemmen

Gerda liet ook haar hersenen uitgebreid onderzoeken. Ze kreeg een e.e.g. en een mri-scan, en vloog zelfs met de Utrechtse onderzoekers naar Londen voor een pet-scan. Aan al die onderzoeken doet ze vrijwillig mee omdat ze mensen met schizofrenie en psychoses wil helpen.

Toen ze werkte als psychiatrisch verpleegkundige werd ze geraakt door het leed van veel patiënten. ‘Ik kon het verdriet, de angst en radeloosheid van die mensen voelen. Ik heb een veelbelovende student zijn hoofd tegen de spiegel zien gooien omdat hij zichzelf niet meer herkende. Het is zo triest dat iemand helemaal geen controle meer heeft over de informatie die hij binnenkrijgt.’

‘Ik voel me op een bepaalde manier verwant met deze mensen. We hebben best veel overeenkomsten, alleen heb ik gelukkig wél controle over wat ik wel en niet wil horen. Als ik me zou openstellen voor alles zou ik misschien ook wel gek worden.

Ik heb me leren afsluiten en laat iets alleen toe als het belangrijk voor me is. Ik hoop dat de onderzoekers bij mij iets vinden waardoor ze hen kunnen helpen, een stofje in mijn hersenen of iets anders. Iets dat verklaart waarom ik wél goed met mijn stemmen kan omgaan.’

Onbespied vrijen

Psycholoog Kirstin Daalman probeert inderdaad lering te trekken uit het onderzoek naar de gezonde stemmenhoorders: ‘Hoewel we er helaas nog niet voor kunnen zorgen dat de stemmen van psychiatrische patiënten positievere dingen gaan zeggen, proberen we de patiënten wel te leren hoe ze positieve emoties kunnen oproepen en versterken.

Dat blijkt in de praktijk goed te werken. We besteden op onze stemmenpolikliniek ook veel aandacht aan het krijgen van controle. Wat kun je doen om de stemmen terug te dringen? En hoe kun je je zo min mogelijk laten belemmeren door de stemmen? Als het lukt om patiënten een groter gevoel van controle te geven, gaan ze zich vaak een stuk beter voelen.’

Gerda blijft intussen haast gelukzalig onder haar ervaringen: ‘De stemmen geven me een enorm gevoel van zekerheid. Ik weet absoluut niet wat het is om eenzaam of alleen te zijn. Ik voel me altijd gesteund. Alleen tijdens het vrijen heb ik er weleens last van. Dat ik opeens denk: “Wat zullen ze wel niet van me denken?” Dan probeer ik iedereen in gedachten weg te sturen.’

‘Stel dat ik me vergis, en dat er geen leven na de dood is. Of dat ik toch geestelijk gestoord ben. Mij maakt het eigenlijk niet uit. Ik heb een geweldig leven gehad met het besef dat er wél meer tussen hemel en aarde was. Ik doe er niemand kwaad mee, eerder alleen maar goed. En ik voel me goed. Van alle mensen die ik ken, ben ik de gelukkigste. Ik zou mijn stemmen voor geen goud kwijt willen.’

Wat horen stemmenhoorders precies?

Onderzoekers van het UMC Utrecht hebben ontdekt dat er bij mensen die stemmen horen hersengebieden actief worden die ook actief zijn als je een echte stem hoort. Bij mensen met psychoses is er bovendien activiteit gevonden in gebieden die zich bezighouden met het produceren van taal.

Dat zou erop kunnen wijzen dat patiënten de zinnen die ze horen onbewust zelf produceren en hun eigen gedachten waarnemen als stemmen. Hoe dat bij gezonde stemmenhoorders zit, is nog niet bekend; die onderzoeksgroep is nog te klein om conclusies te trekken.

Bij de meeste mensen zijn de taalgebieden in de linkerhersenhelft dominant, maar bij mensen met psychoses zijn juist de taalgebieden in de rechterhersenhelft actief. Psychologe Kirstin Daalman: ‘De rechterhersenhelft vormt misschien woorden die een persoon niet als van zichzelf herkent omdat taal normaal gesproken in de dominante linkerhersenhelft wordt geproduceerd.

De rechterhersenhelft kan overigens alleen simpele zinnetjes en scheldwoorden produceren, versjes van vroeger of dingen die lang geleden vaak tegen je zijn gezegd. Dat zie je bij mensen die door een hersenbeschadiging hun taalcentra in de linkerhersenhelft niet meer kunnen gebruiken.

Mensen met een psychose horen ook vaak scheldwoorden en simpele, vaak herhaalde zinnen. Het lijkt erop dat de stemmen negatiever worden naarmate de rechterhersenhelft actiever is.’