Column: hoe onzekerheid wantrouwig maakt over complimenten

Maar je kunt er ook anders naar kijken – zoals een vriend die er ook bij zat en die therapeut is: hij vroeg zich direct af of ze moeite had met complimenten ontvangen, of ze het gevoel had dat ze niet leuk genoeg was voor die aardige mensen. Ja, het kan natuurlijk ook haar eigen onzekerheid zijn.

In deze interpretatie is de aandacht gericht op de persoon, in dit geval de vriendin. Dat is de manier waarop we meestal naar anderen kijken. Volkskrant-columnist Jasper van Kuijk schreef laatst: als een helpdeskmedewerker of een ober weinig tijd voor je heeft, zie je diegene algauw als een botterik die z’n werk niet goed doet. Wat je niet ziet, is de situatie van deze mensen. Bijvoorbeeld te weinig personeel op de werkvloer, of een taak waarin ze afgerekend worden op verrichtingen per minuut. Zo’n situatie dwingt mensen om haastig te werken en zegt niets over de persoon. We hebben dus de neiging het gedrag van iemand toe te schrijven aan eigenschappen van die persoon en onvoldoende op de omgeving te letten.

Nu is het grappige dat sommige psychologen dit afleren tijdens hun studie, terwijl het bij andere juist sterker lijkt te worden. Sociaal psychologen zoals ik letten meer op de omgeving, want hun vakgebied gáát over de invloed van de omgeving op mensen. Sociaalpsychologisch onderzoek laat zien dat je bijna alle mensen bepaald gedrag kunt ontlokken. Met de juiste situationele prikkels gaan mensen anderen gevaarlijke elektrische schokken toedienen, valsspelen bij een spel, een betoog houden waar ze het niet mee eens zijn en er dan nog in geloven ook.

Bij psychologen die zijn getraind als coach of therapeut is het juist omgekeerd. Hun aandacht is sterk gericht op de persoon. Ze vragen zich bij alles af wat het zegt over diegene. Hoewel dat vanuit mijn vakgebied vaak onterecht is, is het in hun rol toch een nuttige vertekening: als coach of therapeut heb je uitsluitend invloed op de persoon die tegenover je zit, niet op diens omgeving. Als je cliënt op een ellendige werkplek zit, heb je geen mogelijkheid om de werkplek te veranderen. Je kunt alleen werken met je cliënt, met hoe die de situatie ervaart en erop reageert. Dus is het logisch dat je daarop inzoomt. Verschillende soorten psychologen hebben dus ieder hun eigen beroepsdeformatie.

Voor mijn vriendin was het nuttig dat ze zich bewust werd van hoe haar onzekerheid haar wantrouwig maakt over complimenten. Toch bleek later dat er ook grond was voor haar argwaan. Er was in dit bedrijf een 360-graden-beoordelingssysteem. Dus, in termen van de vraag die ik mezelf stelde: wat wilden die collega’s van haar? Elkaar te vriend houden.