‘Dat heb ik nou ook…’

We doen het al in de baarmoeder, lang voordat we leren praten, lezen of schrijven. Het is onmisbaar in ons liefdesleven en onze vriendschappen. Willen we carrière maken, dan is het volgens deskundigen de belangrijkste vaardigheid om in de vingers te hebben.

En we zijn er een heel groot deel van de dag mee bezig. Sterker nog: uit onderzoek blijkt dat we zo’n 40 tot 60 procent van onze tijd vullen met het luisteren naar de woorden van anderen, of we nu student, advocaat of verpleegkundige zijn.

Het slechte nieuws is dat onze luistervaardigheden schromelijk tekortschieten. Ja, die van ons allemaal. Want hoewel bijna iedereen zichzelf inschat als een bovengemiddelde luisteraar, laat klassiek onderzoek zien dat we gemiddeld maar een kwart van alle informatie die tegen ons wordt uitgesproken, daadwerkelijk opnemen.

En dat is niet alleen tijdens een slaapverwekkende presentatie of een langdradig telefoongesprek met tante Thea. Zelfs bij een begenadigd spreker brengen we het er niet veel beter vanaf, zegt de Amerikaanse emeritus hoogleraar en luisterexpert Michael Purdy.

En dat is een gemiste kans. In zijn artikel Listening, the ‘lost’ communication skill onderstreept Purdy het belang van luisteren. Luisteren is volgens hem allereerst essentieel om relaties te versterken.

‘We bouwen aan onze relaties met andere mensen door te luisteren naar wie ze zijn en wat ze bedoelen.’ Of zoals de beroemde therapeut Carl Rogers, die luisteren tot een ware kunst verhief, het verwoordde: ‘Door te luisteren naar iemand, zeg je: “Ik ben in je geïnteresseerd als persoon, en ik denk dat wat je voelt belangrijk is. Ik respecteer je mening, en zelfs als ik het er niet mee eens ben, weet ik wat je belangrijk vindt.”’

Daarnaast is luisteren gezond, zegt Purdy. Als we spreken gaat onze bloeddruk omhoog, terwijl hij omlaag gaat als we luisteren. ‘Als we praten raakt ons hele systeem in een staat van opwinding. Als we luisteren, zijn we meer ontspannen. Een balans tussen luisteren en praten is daardoor gezond.’

Tot slot is luisteren onze primaire bron van groei en intellectuele ontwikkeling, stelt Purdy. ‘We delen kennis als we praten, terwijl we leren als we luisteren.’

En inderdaad, op school, tijdens studie, op het werk en in onze relaties komen we meer te weten door naar anderen te luisteren en te kijken dan door zelf aan het woord te zijn. Iets wat we nog weleens lijken te vergeten.

Vier redenen waarom aandachtig luisteren moeilijk is:

We waarderen luisteren onvoldoende

We vinden luisteren simpelweg niet zo belangrijk, spreekwoorden als ‘spreken is zilver, zwijgen is goud’ ten spijt. Purdy: ‘In het Westen wordt spreken gezien als de hoogste vorm van communicatie.

De eerste boeken over communicatie gingen over hoe je een goede spreker wordt.’ Luisteraars worden volgens Purdy wel erkend, maar alleen omdat ze belangrijk zijn voor de doelen van de spreker. ‘We geven prijzen aan goede sprekers, maar hoeveel mensen ken je die worden geroemd om hun luistervaardigheden?’

Tekenend is volgens Purdy ook dat hoe hoger mensen klimmen op de carrièreladder, hoe minder goed ze naar anderen luisteren. En dat terwijl goed kunnen luisteren volgens deskundigen in leidinggevende functies juist van essentieel belang is.

Onderzoekers van de Ohio State-universiteit lieten proefpersonen baas of werknemer spelen in een rollenspel. De proefpersonen die de werkgever hadden gespeeld, bleken zich minder te laten beïnvloeden door de kwaliteit van argumenten en sterker vast te houden aan hun eigen mening.

Proefpersonen die de werknemer speelden en dus een minder machtige positie hadden, waren minder overtuigd van zichzelf en maakten zorgvuldigere afwegingen op basis van de informatie die ze hadden gehad.

Luisteren is te makkelijk

Het tempo waarmee we informatie kunnen opnemen is vier keer zo snel als ons spreektempo, zegt luisterexpert Andrew Wolvin van de Purdue-universiteit. Daardoor hebben we capaciteit over voor andere activiteiten. Dat is volgens hem een van de belangrijkste oorzaken waardoor het moeilijk is om aandachtig te luisteren.

‘In die mentale ruimte kan onze aandacht afdwalen en kunnen we onze focus verliezen.’ Tijdens het telefoongesprek met je moeder is er meer dan genoeg ruimte in je hoofd om alvast een boodschappenlijstje te maken of om terug te denken aan dat lastige gesprek dat je op je werk voerde.

Sommige onderzoekers denken dat het verschil in spreek- en luistercapaciteit ook een verklaring kan geven voor een opmerkelijk onderzoeksresultaat dat een van de eerste luisteronderzoekers, Andrew Nichols, beschrijft in zijn boek Are you listening. Nichols ontdekte dat oudere kinderen minder goede luisteraars zijn dan jongere.

‘Het is dus niet zo dat we er beter in worden naarmate we het meer oefenen,’ concludeert hij. De reden hiervoor? Hoe ouder we worden, hoe meer mentale capaciteit we inzetten om tijdens het luisteren andere dingen te doen – waardoor het luisteren erbij inschiet.

We staan te popelen om te reageren

‘De meeste mensen luisteren niet met de bedoeling om te begrijpen, maar met de intentie om te antwoorden,’ zegt managementgoeroe Stephen Covey. Hebben we eenmaal besloten dat we willen reageren, dan stoppen we met luisteren.

En dat heeft volgens David Straker van de website Changingminds.org twee oorzaken: ‘Om te vermijden dat we vergeten wat we gaan zeggen, moeten we onze gedachten in ons hoofd blijven herhalen, en daardoor zijn we niet in staat om aandachtig te luisteren.’ Plus: ‘Als we al op de spreker letten, zoeken we steeds naar een geschikt moment hem of haar te onderbreken.’

Over onszelf praten is te lekker

Een laatste reden waarom we luisteren zo lastig vinden: we praten liever over onszelf. Sterker nog, onze hersenen maken een vreugdedansje als we het over ons favoriete gespreksonderwerp hebben, liet recent onderzoek zien.

Onderzoekers van Harvard maakten hersenscans terwijl proefpersonen óf hun eigen meningen en voorkeuren bespraken, óf die van iemand anders (‘Hoeveel plezier beleef je aan wintersporten zoals skiën?’ versus: ‘Hoeveel houdt Barack Obama van wintersporten zoals skiën?’)

Wat bleek? Als we het over onszelf hebben, lichten de beloningsgebieden in onze hersenen op, zoals de nucleus accumbens. Het zijn dezelfde gebieden die reageren op lekker eten, seks en drugs. Als het zó lekker is om over jezelf te praten, ga je natuurlijk niet aandachtig naar de ander luisteren.

Beter luisteren in 4 stappen

1. Maak luisteren belangrijk

We denken dat luisteren een automatisch proces is, waaraan we geen aandacht hoeven te besteden, zegt luisterexpert Andrew Wolvin van de Purdue-universiteit.

Goede luisteraars erkennen volgens hem dat ze partners zijn in de communicatie en dat ze de verantwoordelijkheid delen voor de uitkomst van een gesprek.

2. Houd je aandacht erbij

Omdat we genoeg hersencapaciteit hebben om tijdens het luisteren ook andere dingen te doen, is het belangrijk om de aandacht actief bij het gesprek te houden. Stel vragen, let op iemands lichaamstaal en zorg dat er geen afleiding is.

Laat je mobiel in je tas zitten; onderzoekers aan de universiteit van Essex ontdekten dat zelfs al de aanw ezigheid van een telefoon op tafel tot gevolg heeft dat we tijdens een gesprek minder verbondenheid voelen.

3. Zet je mening tijdelijk opzij

Probeer eerst goed te begrijpen wat de ander precies zegt alvorens je eigen mening of gedachte te geven. Mindfulness-deskundige Frances Hennessey voegt daaraan toe: ‘Wees je bewust van een neiging om te onderbreken, ongeduldig te zijn of iemands zinnen af te maken. Doe je dat toch, verontschuldig jezelf dan en ga weer terug in de luistermodus.’

Volgens de beroemde therapeut Carl Rogers is een groot obstakel bij interpersoonlijke communicatie dat we vanuit ons eigen referentiekader opereren: we vormen ons direct een oordeel over wat de ander zegt en daardoor luisteren we niet meer. Dit geldt vooral wanneer er sterke emoties spelen.

4. Wees terughoudend met eigen ervaringen

Hoe sterk de aandrang ook is, probeer de neiging te onderdrukken om direct met eigen ervaringen op de proppen te komen, óók als iemand zijn problemen deelt.

‘Onze intentie is te zeggen: je bent niet de enige. Maar door ons eigen verhaal te vertellen, lopen we het risico de boodschap over te brengen dat we niet luisteren en het verhaal van de ander ons niet interesseert,’ zegt managementexpert Raj Soin van de Wright State-universiteit. ‘Dat wil niet zeggen dat het nooit nuttig is je eigen ervaringen te delen. Dat kan geruststellend werken. Maar houd je wel een beetje in.’

Bronnen o.a.: A. D. Wolvin, Listening, understanding and misunderstanding, SAGE Reference Online, juni 2012 / How your cell phone hurts your relationships, Scientific American Mind, september 2012 / When people feel powerful, they ignore new opinions, study finds, juli 2008, Ohio State University / D. Tamir en J. Mitchell, Disclosing information about the self is intrinsically rewarding, PNAS, mei 2012 / R. Dunbar e.a., Human conversational behavior, Human Nature, September 1997