Geef je kind zelfvertrouwen (maar niet te veel)

‘Mooi hè, mama?’ De peuter legt na twee strepen haar potlood al aan de kant. Wat te doen? Hem of haar prijzen voor deze summiere prestatie, of aansporen nog iets beter zijn of haar best te doen?

Omdat je een kind met een stevig zelfvertrouwen de wereld in wilt sturen, zul je misschien geneigd zijn om het te prijzen voor alles wat het doet, hoe halfbakken ook. Maar het is de vraag of een kind daarmee geholpen is.

In de Verenigde Staten werd jarenlang verondersteld dat het verbeteren van het zelfvertrouwen van een kind een tovermiddel was tegen allerlei sociale en leerproblemen. De talloze programma’s die de afgelopen decennia met dat doel werden opgezet, hebben inderdaad hun vruchten afgeworpen: uit een groot onderzoek bleek dat de Amerikaanse jeugd inmiddels zo zelfverzekerd is dat de meetinstrumenten niet langer voldoen. Maar de problemen bleven bestaan.

Ook in eigen land zijn twijfelachtige effecten zichtbaar. Uit een recente studie van onderzoeksbureau Motivaction bleek dat jongeren (geboren tussen 1986 en 1995) ondanks gebrek aan ervaring bijzonder veel vertrouwen hebben in hun kansen op de arbeidsmarkt. Bijna 70 procent van hen beschouwt zichzelf als een ‘heel bijzonder persoon’ en een groot deel dicht zichzelf nu al leiderschapskwaliteiten toe.

Omgaan met falen

Hoogleraar psychologie Jan Derksen van de Nijmeegse Radboud Universiteit noemt ze de achterbankgeneratie: kinderen die door hun ouders van hot naar her werden gereden en de hemel in werden geprezen in de veronderstelling dat dit hen als vanzelf tot grote hoogtes zou stuwen.

Volgens Derksen is het een misvatting te denken dat je kinderen een dienst bewijst door ze te overladen met positieve feedback. ‘Wanneer je kinderen overdadig prijst en ze niet leert omgaan met falen en verlies, wordt de afstand tussen zelfwaardering en de werkelijkheid te groot.’

Een andere reden dat het oppoetsen van het zelfvertrouwen niet tot de gedroomde oplossingen leidt, is dat een gevoel van eigenwaarde voortkomt uit prestaties en bevredigende sociale relaties en niet andersom, schrijft de Amerikaanse psycholoog David Walsh in Nee! Waarom ouders het niet zeggen en kinderen het wel moeten horen. Aan dit misverstand over zelfvertrouwen ligt een aantal denkfouten ten grondslag, aldus Walsh.

Ten eerste denken we dat een goed gevoel over jezelf belangrijker is dan presteren: ‘Het is niet belangrijk wat je doet, maar wie je bent.’ Het gevolg is dat we kinderen bedelven onder complimenten. Maar eigenwaarde of zelfvertrouwen is wat anders dan je goed voelen, legt Walsh uit. Een kind dat moet zwoegen voor een voldoende voor wiskunde voelt zich wellicht op de korte termijn beter als het dat vak mag laten vallen. Maar wanneer het met hard werken een zeven binnensleept, zal dat zijn zelfvertrouwen vergroten.

De tweede denkfout is dat teleurstelling of frustratie slecht is voor het zelfvertrouwen. Onzin, en doodzonde bovendien, aldus Walsh. Een beetje stress en frustratie zijn heilzaam omdat het een beroep doet op je zelfredzaamheid. Ruim je als ouder constant alle obstakels uit de weg, dan gaat je kind geloven dat het het niet zelf kan – een fenomeen dat psycholoog Martin Seligman ‘aangeleerde hulpeloosheid’ heeft genoemd.

Narcistische ouders

Naast misverstanden over het ontstaan van zelfvertrouwen spelen volgens hoogleraar Derksen twee andere factoren een rol. Ten eerste het drukke bestaan van werkende ouders. ‘Samen met je kind nog eens naar die tekening kijken kost tijd.’ Ook de narcistische behoeftes van ouders zijn een factor. Trots op je kind betekent: trots op je eigen genen.

Het gevolg van deze opvoedmores is een generatie jonge mensen die slecht kan omgaan met de scherpe kantjes van het bestaan en de eigen beperkingen, zegt Derksen. Hij nuanceert: ‘Je mag kinderen best leren trots te zijn op zichzelf, maar ze moeten in staat zijn om die trots te lachen. We zijn in het echt altijd kwetsbaarder en zwakker dan in onze fantasie.’

Onderzoek door psycholoog Sander Thomaes van de Universiteit Utrecht laat zien wat het effect van zo’n vertekend zelfbeeld is. Eerst werd bij een groep kinderen van 9 tot 12 jaar gemeten hoe realistisch hun zelfbeeld was. Vervolgens deden ze, verdeeld over twee groepen, een populariteitsspelletje via de computer.

In de ene groep kregen alle kinderen te horen dat ze waren weggestemd als de minst leuke, in de andere groep dat een ander kind was weggestemd. Hoe minder realistisch het zelfbeeld was – zowel te positief als te negatief – hoe meer last ‘weggestemde’ kinderen van de afwijzing bleken te hebben. Een realistisch zelfbeeld is dus een goede buffer tegen sociale afwijzing.

Open voor kritiek

De reden dat kinderen met een accuraat zelfbeeld beter bestand zijn tegen negatieve feedback is tweeledig, denken de onderzoekers. Sander Thomaes: ‘Kinderen die weten hoe ze in de groep liggen, zijn in staat veilige sociale relaties met anderen te onderhouden. Bovendien staan ze open voor kritiek, waardoor ze negatieve reacties makkelijker integreren in hun zelfbeeld. Kinderen met een opgeblazen zelfbeeld vermijden negatieve kritiek juist. Wanneer ze er echt niet meer omheen kunnen, zoals in dit spelletje, komt dat hard aan.’

Volgens Walsh ligt de weg naar een solide gevoel voor eigenwaarde besloten in het kweken van veerkracht. De noodzakelijke ingrediënten: hechte (gezins)relaties; hoge maar haalbare verwachtingen van je kind; en het stimuleren van compassie, autonomie, optimisme, doorzettingsvermogen, flexibiliteit en geduld. Want kinderen met fijne vrienden die zo goed presteren als in hun vermogen ligt, hoef je niet elke dag te vertellen hoe fantastisch ze zijn.

Photo by Annie Spratt on Unsplash.