Onze zelfgekozen familie

Op wie val je terug als er verhuisd moet worden? Wie brengt je soep als je ziek bent? Met welke mensen wil je uitgebreid koken en natafelen?

Als je het de veertiger Sarena vraagt – en dat hebben de Britse sociologen Liz Spencer en Ray Pahl gedaan – dan doemen haar vriendinnen op als het nooit verzakkende fundament van haar leven. Zoekt ze steun, dan belt ze haar jeugdvriendin Sarah.

Laatst nog midden in de nacht, toen ze net te horen had gekregen dat haar moeder kanker had. Heeft ze oppas nodig voor haar kleuter, dan gaat ze naar Felice.

Deze vriendin is als een tweede moeder voor haar zoon en Sarena heeft haar gevraagd voogd voor hem te zijn, mocht haarzelf ooit iets overkomen. Met vriendin Esther kan Sarena zo lezen en schrijven dat ze die bijna als een zus beschouwt.

Het is niet dat familie helemaal geen rol meer speelt in het leven van Sarena. Maar het is zoals door meer deelnemers aan dit grondige, kwalitatieve onderzoek onder zestig Britten werd verwoord: ‘Ik kan me niet echt vinden in de gangbare definitie van familie als alleen mensen met wie je verbonden bent door een bloedband of huwelijk. Ik heb ook een zelfgekozen familie, en dat zijn mijn vrienden.’

Een verschuiving in familiaire banden

Pahl en Spencer deden hun onderzoek voor het Institute for Social and Economic Research aan de universiteit van Essex. Ze waren benieuwd of het concept ‘familie’ in de traditionele zin van het woord niet een beetje achterhaald begint te raken. Begint het leven niet meer en meer te draaien om ‘zelfgekozen families’?

Er zijn namelijk maatschappelijke ontwikkelingen die zo’n verschuiving doen vermoeden. Mensen blijven bijvoorbeeld veel langer single; de homogemeenschap groeit; steeds meer gezinnen vallen uit elkaar; er blijven twee keer zoveel vrouwen kinderloos als een paar decennia geleden. Voor al deze groepen geldt dat ze vaker dan traditionele gezinnen leunen op hun vrienden, buren of collega’s.

Daar komt bij dat meer vrouwen zijn gaan werken, waardoor ze meer mogelijkheden hebben om nieuwe mensen te ontmoeten. En we wonen veel minder vaak in de buurt van onze ouders of broers en zussen, dus we zijn ook afhankelijker van vrienden die wel dichtbij wonen.

De belangrijkste personen in je leven

Om te onderzoeken welke rol vrienden, familieleden, buren en collega’s precies spelen in iemands leven, vroegen Spencer en Pahl aan Sarena (en die 59 andere Britten): wie is op dit moment belangrijk voor jou?

De namen moest Sarena intekenen in een afbeelding waarop zij zelf in het midden stond, met daaromheen vijf cirkels die opliepen in grootte. De belangrijkste personen schreef ze in de binnenste kring, dicht bij haarzelf. Iets minder intense relaties kwamen in de kring daaromheen, en zo verder.

Voor sommige deelnemers aan het onderzoek was het vanzelfsprekend dat ouders en kinderen, partner, broers of zussen dicht bij henzelf in het centrum kwamen te staan.

Voor sommigen was het ook vanzelfsprekend dat neven, tantes en oma’s een plaats in een van de andere kringen kregen. Andere deelnemers gaven broers of zussen echter helemaal geen rol op de kaart, laat staan ooms of nichten. Of ze verschoven hun ouders al puzzelend naar de buitenste kringen.

Normatieve verwachtingen bleken bepaalde deelnemers daarbij geregeld in de weg te zitten: ‘Het is natuurlijk logisch om je vader in een van die kringen te zetten. Maar in feite speelt hij geen enkele rol in mijn leven. Pijnlijk om te zeggen, maar eigenlijk moet hij in geen van deze kringen staan.’

En daardoor kregen de onderzoekers cirkels onder ogen waarin soms tien keer zoveel vrienden als familieleden bleken te staan. Maar van een aardverschuiving in familiaire banden konden Pahl en Spencer uiteindelijk toch niet spreken. Wel stelden ze het bestaan van vijf typen ‘gemeenschappen’ vast.

Positieve invloed

Die van Sarena bijvoorbeeld was wat Spencer en Pahl ‘een op vrienden gebaseerde persoonlijke gemeenschap’ noemen. Naast haar partner en kinderen werden Sarena’s kringen dichtbevolkt door vrienden – ook de binnenste kring.

Daarnaast onderscheidden de onderzoekers een type gemeenschap dat vooral draait om familie, eentje waarin buren de grootste rol spelen, eentje waarin het leven voornamelijk draait om de partner, en eentje waarin sterk wordt geleund op professionele hulpverleners.

Zinnige uitspraken over welk type het meest voorkomt konden de onderzoekers helaas niet doen – het ging hen in dit onderzoek om het ontdekken van patronen.

Sociaal psycholoog Bella DePaolo heeft zich uitgebreid over al deze groepen gebogen. Ze schreef een hoofdstuk voor de tweede editie van het Rootledge handbook of family communication, over de familie en zelfgekozen familie van singles in het bijzonder.

DePaolo antwoordt desgevraagd in een e-mail: ‘De groep mensen om je heen kan je helpen psychisch gezond te blijven. Ben je volledig op je partner gericht, dan maakt dat je psychologisch kwetsbaar; een uitgebreider netwerk is belangrijk om op terug te vallen in tijden van spanning.

Wie warme banden heeft met zijn familie, beschermt zichzelf daarmee tegen allerlei psychisch en lichamelijk onheil – dat wisten we al uit eerder onderzoek, maar nu blijkt dat juist ook vrienden een positieve invloed hebben: ze houden depressies buiten de deur.’

Warme groep mensen

Sterker nog: als je een groep mensen om je heen hebt waarin vrienden sterk zijn vertegenwoordigd en familie helemaal niet, is dat beter voor je welzijn dan andersom. DePaolo denkt dat verplichting daarin een sleutelrol speelt.

‘Familie is je gegeven. Dat betekent niet per se dat je het ook goed met ze kunt vinden. Vrienden zijn over het algemeen in je leven omdat ze in je leven wíllen zijn. Dat maakt het makkelijker om elkaar te steunen in moeilijke tijden.’

Mensen met sterke vriendschapsbanden vatten ook minder snel een koutje, waarschijnlijk omdat vrienden helpen de stress in je leven te beperken.

Zijn we dus beter af met vrienden dan met familie? Dat zou een te simpele conclusie zijn. Als Pahl en Spencer íéts ontdekten in hun onderzoek, dan is het dat familiebanden en andere banden dwars door elkaar lopen in de levens van mensen.

Dat zussen soms als beste vriendinnen voelen en vrienden soms onderdeel van de familie zijn geworden. En ook in op vrienden gebaseerde groepen kunnen moeders of zussen nog steeds onmisbaar zijn.

Eén ding staat als een paal boven water: zorg voor een warme groep mensen om je heen. Want van je familie – of die nu traditioneel is, zelfgekozen, of een mix van dat alles – moet je het hebben.’