In 1944 beschreef dokter T.C. Erickson de ontwikkeling van een van zijn patiënten aan de Chicago Neurological Society. Mevrouw C.W. werd vanaf haar drieënveertigste regelmatig ’s nachts wakker met het gevoel dat ze op dat moment seks had.
Training Meer genieten van seks
- Nog meer genieten van seks, alleen én samen
- Ontdek jouw seksuele rem en gaspedaal
- Leer welke seksmythes er zijn, en hoe die jouw plezier in de weg kunnen staan
45,-
De daaropvolgende jaren werden haar ‘hete periodes’ frequenter, kwamen ook overdag voor en eindigden vaak in aanvallen waarbij ze tijdelijk niet kon praten.
Op haar vierenvijftigste werd ze door Erickson onderzocht, die de diagnose stelde: nymfomanie. De behandeling: bestraling van de eierstokken. Ondanks de bestraling werden de aanvallen heviger.
Erickson begon te vermoeden dat haar seksuele gevoelens misschien niet uit haar eierstokken kwamen, maar uit haar hoofd. Toen doktoren haar schedel openden, ontdekten ze een tumor die tegen haar brein aan drukte. Met de verwijdering van de tumor verdween ook mevrouw C.W.’s ‘nymfomanie’ als sneeuw voor de zon.
Wat deze casus aantoonde, is dat seksuele gevoelens niet zozeer voortkomen uit onze geslachtsorganen of een serie lichamelijke reflexen, zoals werd gedacht. Seks heeft niet zo veel te maken met wat er tussen onze benen zit, maar vooral met wat zich afspeelt tussen onze oren.
‘Het brein is ons belangrijkste seksorgaan,’ vertelt de Amerikaanse wetenschapsjournaliste Kayt Sukel aan de telefoon. Zij schreef het boek Dirty minds: how our brains influence love, sex and relationships, dat in 2012 uitkwam.
‘Een penis en een vagina zijn leuke accessoires om in de buurt te hebben, maar ze zijn absoluut niet noodzakelijk om opgewonden te raken of zelfs een seksueel hoogtepunt te bereiken. Behoorlijk wat mensen kunnen zich naar een orgasme denken of dromen. Die stimulatie komt dan alleen uit de hersenen.’
Kinky ratjes
Inmiddels zijn wetenschappers stukken verder dan doktoren als Erickson in zijn tijd. Een aantal onderzoekers heeft zich voltijds toegelegd op de studie van seksuele hersenprocessen. Een van hen is de Canadese neurowetenschapper Jim Pfaus.
Ook hij betitelt de hersenen als onze belangrijkste erogene zone: ‘De genitaliën zijn zintuiglijke organen die prikkels doorsturen naar de hersenen. Het brein interpreteert of de sensaties prettig zijn of niet. Dezelfde prikkel kan in het ene geval als frustrerend of onaangenaam worden ervaren, en de andere keer als heerlijk en opwindend.’
Pfaus onderzoekt de fysiologie van seksueel verlangen aan de Concordia-universiteit in Montreal. Hij gebruikt ratten; die hebben volgens hem exact dezelfde seksuele hersenprocessen als mensen.
‘De onderliggende hersensystemen die betrokken zijn bij seksueel genot en verlangen, zijn voor ratten en mensen volledig identiek. Zelfs vogels verschillen wat dat betreft niet veel van ons.’
Dat dezelfde fysieke prikkel de ene keer als prettig en de andere keer als frustrerend wordt ervaren, bewijst hij in een van zijn experimenten waarbij hij de clitoris van vrouwtjesratten stimuleerde met een penseeltje (Pfaus: ‘Klinkt kinky, vind je niet?’).
Seksueel onervaren vrouwtjes vinden die stimulatie bijzonder prettig, zo blijkt uit de activiteit van het beloningscentrum in hun brein en uit het feit dat ze steeds terugkomen naar de plek in hun kooi waar ze eerder gestimuleerd zijn.
Pfaus: ‘Het gebeurde ook wel dat een rat de mouw van een van de onderzoekers greep als die zijn hand terugtrok uit de kooi, alsof ze wilde zeggen: “Ga door! Ga door!”.’
Maar als de vrouwtjes seksueel ervaren waren, en dus wisten hoe echte seks met mannetjes voelt, werd alleen stimulatie van de clitoris ervaren als frustrerend. Pfaus: ‘Hun brein verwachtte the real thing, geen slap aftreksel daarvan.’
Hersenonderzoek laat dus zien hoe belangrijk onze ervaringen zijn. Wat we in ons brein stoppen; wat we doen en wat we meemaken; het vormt wie we worden – ook op seksueel gebied. Onze ervaringen scheppen onze verwachtingen, de verwachte beloning van seksueel plezier vormt onze motivatie en ons gedrag.
Zo ontdekten Jim Pfaus en zijn collega’s dat het brein van rattenmannetjes die gedurende hun leven veel seks hadden, ook op hun oude dag nog vol interesse op seksuele prikkels reageerden, terwijl de hersenen van ratten die weinig aan seks hadden gedaan in de herfst van hun leven geen reacties meer vertoonden op vaginale geurtjes.
Breedgeschouderde latino’s
Pfaus: ‘Een van onze ratten die we seksueel actief hadden gehouden, genoot er nog van tot op de dag dat hij doodging. Hij was al een oude man, maar deed het nog drie keer in een half uur. Door gedurende je leven frequente, stimulerende en bevredigende seks te hebben, stel je het brein zo in dat het ook later in het leven regelmatig seks wil en verwacht.’
Een van de meest interessante erotische inzichten uit de neurowetenschappen gaat over de vraag hoe onze seksuele voorkeuren worden gevormd. Waarom wordt de een opgewonden van breedgeschouderde latino’s en de ander van slanke blondjes?
Hersenonderzoek toont aan dat ervaringen – bewuste en onbewuste – onze latere voorkeuren bepalen. Hoe dat in zijn werk gaat is een kwestie van pavloviaanse conditionering, ontdekte Jim Pfaus.
Hij stimuleerde de clitoris van seksueel onervaren vrouwtjesratten terwijl hij tegelijkertijd een amandelgeurtje in de kooi verspreidde. Later in hun leven vroegen de vrouwtjes om seks bij naar amandelen ruikende mannetjes. De onbewuste associatie (amandelgeur = opwindend) was opgeslagen in hun brein.
Pfaus toonde aan dat een amandelluchtje bij deze dieren allerlei hersengebieden activeert die betrokken zijn bij aandacht en motivatie (onder andere de nucleus accumbens), seksueel gedrag (delen van de amygdala) en voortplantingsprocessen (kernen in de hypothalamus). De hersenen van dieren die geen ervaring hadden met ‘amandelseks’ bleven koud onder de notengeur.
Zelfs van nature afstotelijke geuren, zoals een lijkenlucht, wist Pfaus op deze manier ‘sexy’ te maken voor het rattenbrein. Zo kunnen in principe de raarste dingen – als ze maar gekoppeld worden met erotisch genot – aantrekkelijk worden. Ook voor mensenhersenen.
Vooral onze vroegste ervaringen met seks en opwinding vormen op deze manier dus de hersenen en bepalen onze latere seksuele verlangens. Over welke pop- of filmster fantaseerde je toen je voor het eerst masturbeerde? Met wie had je je eerste seksuele ervaring? En waar? Hoe rook het daar? Wat hoorde je? Was het bevredigend of niet?
Voor een deel kunnen we ons opwindende eerste ervaringen herinneren, maar een deel zal zich ook in ons onbewuste bevinden. Ze liggen allemaal opgeslagen in ons brein en leiden uiteindelijk tot ons latere gedrag.
Soms kunnen eerste ervaringen leiden tot vreemde voorkeuren. Pfaus liet mannetjesratten hun eerste seksuele handelingen uitvoeren terwijl ze een speciaal knaagdierenjasje droegen. Later in hun leven bleken de mannetjes alleen in staat te vrijen met zo’n jasje aan. Zonder jasje kregen ze hem niet omhoog.
Kunnen we dit vergelijken met het ontstaan van bijvoorbeeld een schoenen- of leerfetisj? Pfaus: ‘O, absoluut. Meestal is een fetisj gekoppeld aan een vroege herinnering. Een jongetje dat door het kindermeisje over de knie gelegd werd en op zijn billen geslagen werd en misschien wel voor het eerst een erectie kreeg, kan die seksuele opwinding gaan associëren met billenkoek. Later in zijn leven kan hij misschien niet meer opgewonden worden zonder geslagen te worden.’
Enorme borsten
Een van de belangrijkste seksuele inzichten die hersenonderzoek heeft opgeleverd is misschien wel dat de stereotypen die bestaan over seks, lang niet altijd kloppen.
Jim Pfaus: ‘Jullie vrouwen zouden volgens de evolutieleer allemaal enorme borsten moeten hebben en wij mannen zouden armen als staalkabels moeten hebben waarmee we beren een kopje kleiner kunnen maken. Maar dat soort voorkeuren ligt helemaal niet vast in het brein.
De hersenen zijn heel flexibel op dit gebied. In werkelijkheid heeft ieder mens een andere voorkeur, die gevormd wordt door de ervaringen die je opdoet met seks. Die speciale voorkeuren raken in de loop van je leven opgeslagen in je brein, als een liefdeskaart.
Daarom zullen jij en je beste vriendin op verschillende types vallen. En uiteindelijk is juist die flexibiliteit van het brein en de variatie die daaruit voortkomt ook beter voor de soort.’
Orgasme in de scanner
Wetenschapsjournaliste Kayt Sukel bood zichzelf aan als proefpersoon en kreeg een orgasme in een fMRI-scanner. Ze beschreef haar ervaringen in het boek Dirty minds: how our brains influence love, sex and relationships.
‘Ik had wel wat last van prestatieangst,’ vertelt Sukel. ‘Ik moest steeds denken aan de claustrofobisch kleine ruimte, het feit dat ik niet mocht bewegen en vastgeschroefd zat in een plastic masker, het bonkende lawaai van de fMRI-scanner en mezelf in een lichtblauw ziekenhuis-nachthemd.
Hoewel ik niet het soort vrouw ben dat kaarslicht, lingerie en Barry White nodig heeft om zichzelf te kunnen bevredigen, begon ik me toch wel zorgen te maken. Zou ik wel inspiratie kunnen vinden in zo’n setting?’
Maar het lukte haar. Terwijl hoogleraar Barry Komisaruk en zijn collega’s van de Rutgers-universiteit in New Jersey toekeken van achter hun apparatuur en het moment noteerden waarop ze haar hand opstak als teken dat het orgasme begon.
Uit het onderzoek bleek dat het hele brein betrokken is bij een orgasme. Sukel: ‘Mijn hersenen lichtten op als een kerstboom, overal was activiteit. En eigenlijk is dat wel logisch: een hoogtepunt bereiken is een ongelofelijke work-out. Een combinatie van sensorische, cognitieve en emotionele componenten. Het heet niet voor niets ook wel een ontlading.’
Hoogleraar Komisaruk ontdekte een soort tijdlijn in de opbouw naar een orgasme. Eerst worden de gebieden voor zintuiglijke waarneming actief, dan de prefrontale cortex die betrokken is bij fantaseren en het coördineren van bewegingen, en als laatste de beloningsgebieden in het brein. De nucleus accumbens laat een stroom dopamine vrij die ons achterlaat met een zeer bevredigd gevoel.
Wat hebben we nou aan dit soort onderzoek? Als onderzoekers gaan begrijpen hoe een ‘normaal’ vrouwelijk orgasme eruitziet, kunnen vrouwen geholpen worden die niet kunnen klaarkomen.
Als ons brein zo belangrijk is voor het orgasme, dan kunnen we wellicht allemaal leren onszelf naar een hoogtepunt te denken, meent Sukel. ‘Klaarkomen is bovendien gezond, al die zuurstof die naar de hersencellen stroomt tijdens een orgasme houdt het brein in tiptop conditie.’
Sukel: ‘Het was het intiemste wat ik ooit voor de wetenschap heb gedaan, maar er was niets pornografisch aan. Ik lag onder een dekentje en de onderzoekers stelden me heel erg op mijn gemak. Voor hen is het dagelijkse kost. Als iemand mij nu vraagt wat de raarste plek is waar ik ooit een orgasme heb gehad, heb ik een goed verhaal.’
