Eva Cleven: ‘Nu ik weet waar ik vandaan kom, voel ik dat ik bestaansrecht heb’

Inzicht 1: Mijn perspectief is niet het enige

Eva Cleven: ‘Dicht bij anderen komen, dat vond ik direct mooi aan radio en televisie maken. In dezelfde maand dat ik bij NPO FunX begon, werd ik ook aangenomen bij Het klokhuis.

Het ging mij niet om bekend worden, de radio- en televisiewereld vond ik gewoon een fijne en inspirerende omgeving. In werelden duiken die ik niet kende, nieuwsgierig zijn en alles vragen wat ik maar wilde over een onderwerp: eindelijk had ik werk gevonden dat ik zo leuk vond dat ik het elke dag kon doen.

Bij Het klokhuis werk ik nu bijna tien jaar en het blijft heel tof om al die supernieuwsgierige kinderen, die alles van de wereld willen weten en duizend vragen hebben, wegwijs te maken. Zo nieuwsgierig ben ik zelf ook nog steeds.

Door mijn werk ben ik in veel landen geweest en met culturen in aanraking gekomen die ik niet kende. Dat heeft me veranderd. Voor Bodem in zicht heb ik bijvoorbeeld plekken bezocht waar onze grondstoffen vandaan komen, zoals lithium en mica.

Lithium zit in oplaadbare batterijen en accu’s voor elektrische auto’s, mica wordt gebruikt voor verf en elektronische apparaten zoals de iPhone. Maar we hebben nauwelijks weet van de maatschappelijke impact op de plaatsen waar die grondstoffen worden gewonnen.

In Madagaskar bezocht ik een micamijn. Dat bleek een gravelveld te zijn waar mensen zo arm waren dat ze twaalf uur per dag gaten zaten te graven met een krabbertje, en hun kinderen ook. Dat heeft me diep geraakt: dat vinden we als mensheid dus oké. We vinden onze mobiele telefoon belangrijker dan de mensen die daar zo’n bestaan voor moeten leiden.

Ervaringen als deze hebben me nederiger gemaakt. Ik heb me ten diepste gerealiseerd dat er zoveel perspectieven en verhalen zijn die ik niet ken, die onbekend zijn of bijna te bizar om te geloven. Daardoor ben ik nog sterker gaan beseffen dat niet alleen mijn perspectief en ervaringen ertoe doen: er zijn zoveel mensen met een totaal ander leven, met andere opvattingen en ideologieën, en die zijn net zo belangrijk.

Wat zitten we met z’n allen op dit postzegeltje te doen alsof er niks belangrijker is dan wat hier in Nederland gebeurt, terwijl we maar een minuscuul onderdeel zijn van een veel groter geheel. En we hebben het hier ongelooflijk goed voor elkaar.’

Inzicht 2: Het gat vanbinnen mag er zijn

‘De laatste jaren is er veel te doen geweest over misstanden rondom adoptie en het programma Spoorloos, er zijn commissies ingesteld en Kamervragen gesteld. Maar in de maatschappelijke discussie ontbreekt vaak de stem van de geadopteerde zelf. Ook miste ik de nuance. Daarom hebben Sharid Alles en ik de zesdelige podcastserie Zwart gat gemaakt.

Zwart gat draait om het gevoel dat ik en veel andere geadopteerde mensen hebben: een gevoel van incompleet zijn, omdat je een deel van je achtergrond niet kent. Het gevoel van alleenheid, omdat je in een andere omgeving bent opgevoed. En het gevoel van gemis, omdat je een deel van jezelf niet kent en niet kunt ontwikkelen, omdat je het nergens gespiegeld ziet.

In zes afleveringen zoeken we naar het antwoord op de vraag of we van dat zwarte gat kunnen afkomen, en zo ja: hoe. Moeten we daarvoor in therapie? Moeten we er met andere mensen over praten? Moeten we op zoek gaan naar onze biologische familie?

Mijn vader en moeder, twee lieve Limburgers, adopteerden mij uit een kindertehuis in Israël toen ik drie maanden was. Drie jaar later adopteerden ze nog een tweeling, ook uit Israël.

Ik heb altijd geweten dat ik geadopteerd ben, maar begreep als kind niet wat het daadwerkelijk inhield – pas als volwassene kreeg ik er kritische vragen over. Ik heb me daarom lange tijd ook niet gerealiseerd dat het een grote invloed heeft gehad op mijn karakter en identiteit.

Op het moment dat adoptie meer in het nieuws kwam door rechtszaken, onderzoekscommissies en blunders bij het programma Spoorloos, kwam ik erachter dat wat in een dossier staat niet per se hoeft te kloppen met wat er werkelijk is gebeurd.

Over die eerste drie maanden van mijn leven wist ik niets dan wat ik van mijn ouders had gehoord. Stel dat het verhaal dat zij te horen hadden gekregen niet waar was, dan dacht ik dus dingen over mezelf die op niets waren gebaseerd. Er was maar één manier om daarachter te komen: ik moest mijn achtergrond gaan onderzoeken.

Er bleek een uitgebreid dossier van mij te bestaan, waardoor ik nu weet dat het verhaal over achtergrond wél klopt. Mijn biologische moeder is afkomstig van de Bedoeïenen. Ze is een sterke vrouw, een overlever. De eerste keer dat we elkaar online zagen, konden we alleen via tolken met elkaar spreken.

Tegelijkertijd voelde het fijn en rustig en ook logisch. Tijdens dat gesprek vertelde ze dat ze sinds een paar maanden sterk het gevoel had dat ze me wilde zien en wilde weten hoe het met mij was.

Misschien voelde zij, omdat ik ervoor open stond, ook ineens weer die energetische connectie. We hebben elkaar nog niet fysiek ontmoet, maar houden contact via FaceTime, ook al gaat dat lastig omdat we elkaars taal niet spreken.

Ik heb ontdekt dat bepaalde eigenschappen – mijn liefde voor eten, muziek en dansen – bij haar vandaan komen: die zitten in mijn DNA. Het is haast niet in woorden uit te drukken hoe fundamenteel het is te weten waar je vandaan komt, en van wie.

Ik voel nu pas dat ik bestaansrecht heb, dat ik hier niet zomaar ben maar van anderen afstam: er is een lijn vóór mij, een ontstaansgeschiedenis. Dat zorgt ervoor dat ik steviger in mijn schoenen sta.

De erkenning en herkenning die ik heb ervaren in contact met Sharid en andere geadopteerde mensen, zijn helend geweest. Dat betekent niet dat het zwarte gat weg is, want mijn adoptie kan niet ongedaan worden gemaakt en dus zal het altijd bij me zijn.

Soms is het gat klein, soms voelt het levensgroot, maar het hoeft niet meer te worden opgelost. Want het heeft er ook voor gezorgd dat ik weet dat ik altijd op mezelf kan rekenen. En dat maakt me krachtig.’

Inzicht 3 Mijn kleur doet ertoe

Eva Cleven: ‘Ik ben opgegroeid in Wageningen, in een volledig witte omgeving. “Zwart zijn” was een deel van mezelf dat ik niet kon ontwikkelen, want waar moest ik dat dan zijn, met wie en hoe? Ik was fan van Whitney Houston en Lauryn Hill, maar voorbeelden dichterbij waren er niet.

In de kleuterklas werd ik uitgescholden voor “drol” en mocht ik soms niet met andere kinderen meespelen. Ik snapte niet waarom, want ik zag mezelf niet als anders dan de anderen. Pas veel later begreep ik dat het te maken had met mijn huidskleur.

Voor het programma Trippers ging ik in 2019 naar Dayton, Ihio voor een item over zwart-witdenken in Amerika. Er werd een rally gehouden door de witte racistische Ku Klux Klan.

Veel mensen waren tegen die rally, dus het gaf heel veel spanning in de stad. Alle wegen waren gebarricadeerd, er was ontzettend veel politie op straat, er waren veel demonstranten en leden van de zwart nationalistische New Black Panther Party.

Ik voelde me angstig; het was onheilspellend en bevreemdend dat in een land dat veel op het onze lijkt, bevolkingsgroepen zo recht tegenover elkaar staan. Racisme in Nederland is veel minder openlijk dan daar. Nooit eerder voelde ik me zo zwart; je bent daar echt je huidskleur. En je móét een kant kiezen, er is geen plek voor nuance. Alleen als ik optrok met andere zwarte mensen was ik veilig.

Door die reis ben ik uitgesprokener geworden en mezelf zwart gaan noemen. In de witte omgeving waarin ik opgroeide, werd om de hete brij heen gedraaid als het ging om het benoemen van kleur. Maar het ís helemaal geen hete brij. Ik ben Eva en ik ben een zwarte vrouw.’

Inzicht 4: Ik sta er niet alleen voor

‘Door mijn adoptie en de vroege hechtingsbreuk had ik diep vanbinnen het gevoel dat ik er uiteindelijk altijd alleen voor sta. Daardoor ben ik iemand geworden die niet snel het achterste van haar tong laat zien en emoties weghoudt voor anderen. Ik ben graag alleen. Dat is een kracht, maar de keerzijde ervan is dat het je afzondert van anderen.

Daar liep ik tegenaan in de relatie met mijn vriend, met wie ik twaalf jaar samen ben. Hij is iemand die zijn emoties wel uitspreekt, terwijl ik niet vertelde wat er in mij omging. Als hij dat eruit probeerde te trekken, ging ik alleen nog maar meer op slot.

Hoewel het vaak genoeg makkelijker was geweest om de stekker eruit te trekken, voelde ik heel duidelijk: jij bent mijn man, ik moet bij jou zijn, anders klopt de wereld niet. Wij moeten dit kunnen oplossen.

We gingen samen in therapie. Daar leerden we dat de ander niet de oorzaak was van wat ons pijn deed, maar dat die wel het best kon worden geheeld in verbinding met de ander. Dat was niet makkelijk en ook niet altijd leuk, maar het is gelukt omdat er zo’n grote basis van liefde is.

Ik heb geleerd meer te delen over wat ik voel en denk. Ik realiseer me nu beter dat als ik dat niet doe, hij niet weet dat ik ergens mee zit – daarmee isoleer ik mezelf en sta ik er dan inderdaad ook alleen voor. Maar dat hoeft dus helemaal niet!

Het heeft lang geduurd om dat om te buigen. Gelukkig heeft mijn vriend engelengeduld en is hij er niet voor weggelopen. Door hem en anderen om mij heen ben ik gaan inzien dat ik er níét alleen voor sta. Er zit zoveel kracht en heling in verbinding met anderen. Dat inzicht is me heel veel waard.’

Inzicht 5: Ik wil een écht rolmodel zijn

Eva Cleven: ‘Door de huidige politiek en het nieuwe kabinet besef ik des te meer dat de manier waarop de maatschappij functioneert alles met mij, met ons als burgers, te maken heeft: je kunt je daaraan niet onttrekken.

Met Het klokhuis kom ik in heel veel huiskamers en geef ik talloze kinderen iets mee. Als persoon van kleur ben ik een rolmodel voor al die kinderen die volop in ontwikkeling zijn, en vooral voor zwarte kinderen.

Zo’n voorbeeld had ik niet toen ik zelf opgroeide, dus die positie neem ik serieus. Ik wil ze het liefst meegeven dat je goed bent zoals je bent. Dat je je tegenover niemand hoeft te bewijzen en het recht hebt om te gaan en staan waar je wilt. Dat het loont om nieuwsgierig te blijven.

En ook heel belangrijk: dat het niet alleen maar draait om hoe je eruitziet. Daarom zit ik niet vol in de make-up. Dan zie je maar wallen onder mijn ogen of een puistje of een grijze haar.

Op televisie en de sociale media is alles zo gelikt. Iedereen is prachtig, alles moet steeds leuker en mooier. Waarom? Zo is het ware leven niet. Ik wil kinderen laten zien hoe het écht is.’

Inzicht 6: Ook zonder kinderen ben ik compleet

Eva Cleven: ‘Kinderen vind ik te gek. Sinds vierenhalf jaar heb ik een nichtje en we zijn de dikste vrienden, ik ben helemaal gek op haar. Op familiefeestjes vind ik het leuker om met de kids te kleuren en buiten te spelen dan om te praten over werk.

In oktober word ik 38, dus áls ik nog kinderen zou willen, moet ik daar op een gegeven moment een besluit over nemen. Maar tot nu toe voel ik die drang gewoon niet. Ik waardeer de tijd en ruimte en connectie die ik heb met mijn geliefde, doordat we kindvrij zijn.

En als ik zie hoeveel tijd, geld en aandacht er in het opvoeden van kinderen gaat zitten… Bovendien krijg je er allerlei zorgen en verantwoordelijkheden bij. Daar moet je wel voor duizend procent achter staan. Mijn vriend en ik zouden goede ouders zijn, omdat we de tijd hebben genomen onszelf emotioneel te ontwikkelen en daardoor een stabiele basis hebben.

Maar ik heb het moederschap niet nodig om een compleet mens te zijn, of voor mijn relatie of geluksgevoel. Tegelijkertijd weet ik niet wat ik mis – het schijnt het mooiste van de wereld te zijn. Dus tja… Weet je wat het ook is: er zijn al heel veel kinderen op de wereld en sommige mag ik altijd lenen. En wat dan super- chill is: ze gaan ook weer terug.’

Inzicht 7: Het is oké om buiten de lijntjes te kleuren

‘Toen ik vijf jaar geleden meedeed aan Expeditie Robinson en ik dertig dagen buiten leefde zonder agenda en met weinig spullen, eten en weinig zorgen, voelde dat als een verademing. Ik ben nog nooit zo gelukkig geweest.

Buiten leven en dingen maken, bouwen of schoonmaken, dat past bij me. In Giethoorn, waar ik woon, heb ik ongelooflijke sterrenhemels gezien. En ik hoor alleen maar vogels en af en toe een tractor. Ik gedij goed in een dorp, zo’n kleine community. In Amsterdam kende ik mijn buren niet, maar hier heb ik veel contact met mijn buren. Dit is mijn thuis.

Dat is niet standaard, maar ik kleur vaker buiten de lijntjes. Of ik daarvoor goedkeuring van anderen krijg, vind ik niet zo belangrijk.

Om dat te durven, is stoppen met mijn studie een keerpunt geweest. Ik had altijd geleerd dat het belangrijk is om je opleiding af te maken, zodat je een papiertje en zekerheid hebt voor de toekomst.

Ik probeerde me daaraan te conformeren, volgde drie verschillende opleidingen omdat voor mijn gevoel mijn leven anders mislukt zou zijn, tot ik besefte dat studeren gewoon niet mijn pad was. Ik studeerde om een baan in de media te vinden, maar die droombaan had ik al, omdat ik na mijn radiostage een baan aangeboden had gekregen.

Ik had keihard gewerkt en kansen gekregen en gegrepen. Dat zag ik als een bevestiging: ik mag het op mijn eigen manier doen.’