Vier het leven

De eerste dag na de vakantie lijkt het leven heerlijk licht. Mijn hoofd is leeg, mijn lijf is bruin en één ding weet ik zeker: dit jaar gaat het lukken om dat ontspannen vakantiegevoel heel lang vast te houden. ‘Tuurlijk!’ reageer ik dan ook opgewekt op de vraag of ik een groot artikel wil schrijven over hoe je je leven meer kunt vieren. Dat gaat zeker goed komen, denk ik met mijn optimistische vakantiehoofd.

Een week later sta ik huilend in het redactiekeukentje. Ik zit helemaal vast met dat artikel. Want hoe doe je dat eigenlijk, ‘het leven vieren’? Op dit moment wil ik helemaal niets vieren. Ik wil in bed liggen met een deken over mijn hoofd. ‘Heb je een Vier het leven-depressie?’, vraagt een collega. Ondanks alles moet ik glimlachen, door mijn tranen heen. En realiseer me dat dat precies is hoe je het leven viert. Niet door zomaar op een dinsdagavond een groot feest te geven, gewoon omdat je daar zin in hebt. Of een weekend naar Parijs te rijden – en de rest van de tijd even hard door te blijven rennen. Maar door jezelf en het leven niet zo serieus te nemen. En wat meer humor te zien in je dagelijkse bezigheden.

Mijn oog valt op het a4’tje op een van de keukenkastjes: ‘Was je je eigen spullen af? Kabouters bestaan niet!’ Waaronder een andere collega een boze kabouter heeft getekend die een bord vasthoudt met de tekst ‘Psychologen bestaan niet!’ Iedere keer dat ik koffie haal, moet ik er weer om glimlachen.

Meer veerkracht

‘Om jezelf en het leven kunnen lachen is een van de effectiefste manieren om je te wapenen tegen stress,’ zegt ook Paul McGhee. Paul McGhee is een Amerikaans onderzoeker en de auteur van Humor as a survival training for a stressed out world. ‘Maar je gevoel voor humor is vaak het eerste dat je in de steek laat op dagen dat alles misgaat. Terwijl je het dan juist het hardst nodig hebt. Maar dat kun je voorkomen door jezelf een speelsere houding aan te leren op dagen dat je je goed en ontspannen voelt. Als je jezelf dan de gewoonte eigen maakt om de grappige kanten van de situatie te zien, is de kans groter dat dat je ook lukt op momenten dat je gespannen of somber bent.’

En laat het nu, aan het eind van de zomer, het ideale moment zijn om onszelf nieuwe gewoontes aan te leren. Als het goed is zijn we nog uitgerust van de vakantie, en moet de automatische piloot nog op gang komen. Door nu met meer humor naar het leven te leren kijken, leven we het hele jaar door luchtiger. En dat is mooi meegenomen als de stress weer dreigt toe te slaan.

Het idee dat lachen echt gezond is, blijkt uit een hele rij onderzoeken. Zo daalde bij mensen die aan het lachen waren gemaakt met een grappige video, de hoeveelheid stresshormonen cortisol en adrenaline in hun bloed daarna flink. Bovendien ging hun bloeddruk omlaag, en begon hun immuunsysteem beter te werken. Niet voor niets hebben we na een spannend moment de neiging in de lach te schieten. Daardoor raken we stress kwijt en kan ons lichaam weer herstellen.

Vetrolletjes

En meer lachen in je leven heeft ook een gunstig effect op de langere termijn. Zo ontdekte de Amerikaanse onderzoekster Barbara Fredrickson enkele jaren terug dat positieve emoties, zoals liefde, dankbaarheid en vreugde, ons veerkrachtiger maken en beschermen tegen de gevolgen van stress. Ze ontdekte zelfs dat er een ideale positiviteitsverhouding bestaat, 3:1. Om gezond te blijven zouden tegenover iedere negatieve emotie dus drie positieve moeten staan. Dat is nodig omdat een negatieve ervaring veel intenser aanvoelt. Een rotopmerking komt namelijk veel harder aan dan dat een compliment blij maakt. Onderzoek laat zien dat mensen die nog meer dan drie positieve emoties tegenover een negatieve kunnen zetten, zich geestelijk en lichamelijk veel beter voelen dan mensen die onder die drie blijven.

Humor is een heel goede manier om het aantal negatieve emoties te verminderen, zegt Paul McGhee, én om tegelijk meer positieve emoties te ervaren. Want de mensen die in het onderzoek naar grappige video’s hadden gekeken, waren daarna niet alleen meer ontspannen, maar ervoeren ook meer positieve emoties zoals blijdschap en plezier.

Niet zoveel te lachen

Maar als je zelf een serieus ingesteld mens bent? Als je niet met een knipoog kunt schrijven over je vetrolletjes, zoals Linda de Mol, maar er alleen vol afgrijzen naar kunt staren? Of het idee hebt dat er in je eigen leven gewoon niet zoveel te lachen valt? ‘Veel mensen zijn ervan overtuigd dat je met gevoel voor humor geboren wordt of niet,’ zegt psycholoog Paul McGhee. ‘Maar dat klopt niet: ook humor kun je leren’. Hij ontwikkelde een training, The 7 Humor habits program, waarmee deelnemers door oefeningen in acht weken tijd luchtiger naar zichzelf en het leven leren kijken. ‘In het begin zijn ze er misschien nog geen ster in om grappen te vertellen of om hun eigen blunders te lachen. Maar als ze het lang genoeg oefenen gaat dat op den duur vanzelf.’

De effecten van die humortraining zijn inmiddels onderzocht aan universiteiten over de hele wereld. Waaronder Amerika, Zwitserland en Australië, en bij mensen van verschillende leeftijden, zoals studenten en ouderen. Steeds opnieuw werd bevestigd dat mensen na afloop van de training niet alleen een beter ontwikkeld gevoel voor humor hadden, maar ook minder last van stress, angst en depressie. Ze konden beter omgaan met tegenslag, waren optimistischer en tevredener met hun leven. Drie maanden later waren die effecten nog even sterk. Inmiddels wordt McGhee’s humortraining in Duitsland en Zwitserland ingezet als therapie bij depressie en angststoornissen. (Nieuwsgierig? Op de volgende pagina’s, speciaal voor lezers van Psychologie Magazine, een verkorte versie van de training.)

Spelen als gemoedstoestand

Wat is eigenlijk het werkzame ingrediënt van zo’n humoristische levenshouding: het vermogen om de grappige kant van het leven te kunnen zien, of het lachen zelf? Lachen alleen werkt al ontspannend, zegt McGhee: ‘Passieve humor, zoals naar een grappige serie kijken, werkt ook om na een drukke dag te ontspannen en in een beter humeur te komen. Twintig minuten naar een comedy kijken blijkt zelfs even effectief als twintig minuten ontspanningsoefeningen doen.’

Maar wie na een uur in de file ook nog eens wordt klemgereden door een vuilniswagen heeft geen gelegenheid om even naar dat grappige filmpje van Mr. Bean op YouTube te kijken. Daarom is het volgens McGhee belangrijk ook zelf de komische kant te leren inzien van stressmomenten. Bijvoorbeeld door je voor te stellen dat je zélf Mr. Bean bent, bij wie alles steeds misgaat. ‘Dat begint met het aan­leren van een speelsere houding. De neiging om situaties zo op te vatten dat het vermakelijk is voor jezelf, en misschien ook voor anderen. Zo’n speelse houding hoeft trouwens niet te betekenen dat je graag tikkertje speelt of iedere avond pimpampet. Spelen is een gemoedstoestand, niet per se een activiteit.’

Bovendien bestaan er verschillende soorten speels­heid, zegt René Proyer, onderzoeker aan de uni­versiteit van Zürich. ‘Misschien heb je wel vaak binnenpretjes om gekke woorden of associaties, of vind je het leuk om anderen op een goedmoedige manier een poets te bakken. Allemaal zijn het vormen van spelen: bezigheden die niet direct een doel hebben, maar waaraan je wel veel plezier kunt beleven’.

Dat geldt volgens Paul McGhee ook voor humor. ‘Humor is spelen met ideeën’. Omdat ze zo sterk met elkaar verweven zijn wordt ‘speelsheid/humor’ in onderzoek vaak als een enkele karaktertrek opgevat. Eén die heel veel voordelen heeft, ontdekten Proyer en zijn collega’s. Volwassenen met zo’n speelse houding zijn over het algemeen creatiever. Ook leven ze meer in het nu, zijn ze tevredener met hun leven en kunnen ze beter omgaan met tegenslag. Ook hebben ze betere sociale banden en zijn ze tevredener met hun relatie. Niet voor niets staan speelsheid en humor vaak boven aan het wensenlijstje met eigenschappen voor een toekomstige partner. In een onderzoek noemden stellen die al tientallen jaren gelukkig getrouwd waren, ‘samen kunnen lachen’ zelfs als een van de belangrijkste redenen daarvan.

Is humor onvolwassen?

Iedereen wordt met zo’n speelse houding geboren, zegt Willibald Ruch, hoogleraar aan de universiteit van Zürich en voorzitter van de International ­Society for Humor Studies: ‘Alle kinderen gaan uit zichzelf spelen, puur omdat ze dat leuk vinden, net zoals jonge dieren dat doen. Spelen op jonge leeftijd is belangrijk om vaardigheden te leren: stoeien helpt je om je later fysiek te verdedigen.’

Dat bij sommige mensen die speelse houding verdwijnt wanneer ze volwassen worden, heeft volgens Ruch voor een deel te maken met onze maatschappij, waarin veel mensen bang zijn dat ze niet serieus worden genomen. Maar het is ook een kwestie van persoonlijkheid: extraverte mensen blijken gemiddeld wat meer te spelen, consciëntieuze mensen wat minder. Ruch: ‘Maar dat betekent niet dat ze hun speelsheid helemaal kwijt zijn. Je weet nog steeds hoe je speels kunt zijn omdat je dat als kind bent geweest’. Bovendien lijkt de angst dat speelse mensen voor onprofessioneel worden aangezien, ongegrond. Zo geeft 84 procent van de leidinggevenden van grote Amerikaanse bedrijven aan dat ze liever werknemers mét gevoel voor humor aannemen dan zonder. Juist omdat die creatiever en stressbestendiger zouden zijn.

Niet om te lachen

Ook al zie je in het dagelijks leven al snel ergens de aardigheid van in, als het lachen je vergaat op momenten dat de stress toeslaat helpt het je niet verder. Maar zijn sommige situaties niet gewoon té erg om om te kunnen lachen? Dat hangt ervan af hoe bedreigend het op dat moment is, zegt McGhee. Vlak na de orkaan Katrina, toen Amerikanen oog in oog stonden met de puinhopen van hun huis, maakte niemand daar grappen over. Maar een tijd later verschenen de eerste bordjes bij die verwoeste huizen: ‘Te koop: huis aan het water. Opknappertje’. McGhee: ‘Iets grappigs zien te midden van zo’n situatie geeft je een gevoel van controle. Dat komt doordat je je emotionele reactie daarop in eigen hand neemt.’

Volgens Barbara Fredrickson helpen positieve emoties op zo’n moment om afstand te nemen van de problemen en de situatie in een breder perspectief te zien. Zelfs in de meest uitzichtloze situaties. In gevangenkampen in Vietnam vertelden de gevangenen elkaar grappen door in code op de buizen in hun cel te tikken. Dat vertelt Gerald Coffee, een militair die zeven jaar in zo’n kamp doorbracht, in zijn boek Beyond Survival. ‘In een van de douches had iemand op de muur geschreven: ‘Smile, you’re on Candid Camera’. Ik kon niet anders dan in lachen uitbarsten, en was de geweldige man die dat had geschreven eeuwig dankbaar.’

Opvrolijken en ontspannen

Maar niet alle humor is even goed voor ons, schrijven de Canadese onderzoekers Rod Martin en Nicholas Kuiper. Naast positieve vormen bestaan er ook negatieve. Bijvoorbeeld harde, cynische grappen, die ten koste gaan van een ander. Of grappen waarbij je jezelf steeds het mikpunt maakt van spot, zodat anderen daarom kunnen lachen en je jezelf niet hoeft bloot te geven.

Die vormen van humor zijn ongezond, aldus het onderzoeksduo. Ze hangen namelijk samen met een lagere zelfwaardering, depressie en andere psychische problemen. Positieve vormen van humor hebben daarentegen niets vijandigs in zich. Ze hebben vooral als doel om andere mensen of ­situaties op te vrolijken en te ontspannen, de onderlinge verbondenheid te versterken, of om op een goedmoedige manier je eigen zwakheden te relativeren (‘Oké, ik ben een kluns. Maar wel een leuke’).

Op dit moment onderzoekt Willibald Ruch van de universiteit van Zürich wat die positieve vormen van humor nu precies onderscheidt van de negatieve. ‘Bij “platte” humor lachen we om de zwakheid van één persoon, bij “deugdzame” humor om de universele zwakheden van de mensheid. Als je ziet dat ­iemand iets doms doet kun je daarom lachen, maar je kunt ook zeggen: “Leuk geprobeerd, maar dat is nog niets vergeleken bij mij. Ik heb ooit per ongeluk laxeermiddel genomen in plaats van een aspirientje”. De onderliggende boodschap: ach, iedereen doet weleens iets stoms.’

De resultaten zijn nog niet gepubliceerd, maar uit Ruchs onderzoek blijkt dat mensen die vaak dat soort deugdzame humor gebruiken anderen zich niet alleen beter laten voelen over zichzelf, maar zelf ook tevredener zijn met hun leven. Uiteindelijk worstelen we in grote lijnen allemaal met dezelfde problemen over leven, liefde en werk. Dan kunnen we er maar beter om lachen. En als dat nog niet lukt: glimlachen om de kabouters in de keuken.