Alleen zijn met je gedachten

Je bent loeidruk, maar hebt toch tijd ingeruimd voor een afspraak met een vriend(in). Dan word je vlak van tevoren gebeld: de afspraak kan niet doorgaan. Onverwacht heb je tijd voor jezelf, wat een luxe. Wat zou ik allemaal kunnen gaan doen? schiet het door je hoofd.

Twee uur later moet je vaststellen dat je die vraag niet meer hoeft te beantwoorden: de tijd vloog voorbij terwijl je appte met vrienden en social media-berichten las op je telefoon. Herkenbaar? We vullen momenten waarop we alleen zijn vaak op door contact te maken met anderen of andere externe prikkels op te zoeken.

Niet alleen kunnen zijn

Veel mensen zijn als de dood om even alleen te zijn, ontdekte sociaal psycholoog Timothy Wilson. Uit zijn onderzoek aan de Universiteit van Virginia bleek dat veel proefpersonen een milde elektrische schok verkiezen boven een kwartiertje alleen zijn met hun gedachten. ‘Ons brein is getraind om interactie aan te gaan met de buitenwereld,’ schreef hij in Science. ‘Zijn er geen externe prikkels om op te focussen, dan lijken we niet meer te weten wat te doen. Dat kan zo beangstigend zijn dat een schok aantrekkelijker is.’

De mens is een sociaal wezen, dat kunnen verklaren waarom veel mensen niet alleen kunnen zijn. De wetenschap is het erover eens dat we anderen nodig hebben om te overleven, om goed te kunnen functioneren en om gelukkig te zijn. Maar uit verschillende onderzoeken blijkt óók dat regelmatig de afzondering zoeken heel goed voor ons is.

De positieve effecten van even alleen zijn

Gek genoeg bleek uit een langlopend Harvard-onderzoek dat we ons hierdoor beter kunnen verplaatsen in wat anderen voelen en ervaren. Een verklaring hiervoor is dat het deel van ons brein waarin het empathisch vermogen huist beter functioneert als we een duidelijk onderscheid kunnen maken tussen onze eigen emoties en die van anderen. Af en toe alleen zijn helpt daarbij.
Aan de Universiteit van Illinois werden pubers onderzocht – van hen is bekend dat ze zich graag terugtrekken op hun kamers. De pubers die dat zo nu en dan deden en niet non-stop contact hadden met leeftijdgenoten bleken op termijn een positievere stemming te ervaren en betere cijfers te halen op school.

Er zijn nog meer positieve effecten ontdekt: door regelmatig alleen te zijn kunnen we de prikkels die we dag in dag uit binnenkrijgen beter verwerken, onze concentratie en daarmee productiviteit vergroten, ons gevoel van onafhankelijkheid en persoonlijke integriteit versterken en zelfs onze relaties met anderen bevredigender maken.

Dagelijkse dosis

Hoelang en hoe vaak zouden we dan alleen moeten zijn? Dat hangt van onze persoonlijkheid af. Mensen die extravert zijn en energie halen uit sociale interactie zullen een andere behoefte hebben dan mensen met meer introverte eigenschappen, bij wie functioneren in gezelschap juist energie kost.

Maar voor de meeste mensen is een dagelijks moment alleen al heilzaam. Zoals de tien minuten dat je op de trein wacht. Wekelijks een uur door het bos wandelen of een avond op je eigen kamer doorbrengen, zonder digitale lijntjes, zijn simpele maar doeltreffende manieren om nog meer te profiteren van de positieve effecten.

Het gaat erom dat je jezelf regelmatig bewust losmaakt van alle prikkels en impulsen van het dagelijks leven, zegt de Britse schrijfster Sara Maitland in haar boek Alleen zijn, hoe doe je dat? Zo kun je meer contact maken met jezelf, en als je naar buiten gaat ook met de natuur en het grotere geheel.

Filosofische traditie

Maitland schrijft dat de winst van afzondering groter is als je langere tijd achtereen alleen doorbrengt. Denk aan een week in een vakantiehuisje, of een paar maanden op kamers in een vreemde stad. Meer dan op wetenschappelijke bevindingen baseert ze zich op haar eigen ervaringen; vanaf haar 50ste trok Maitland zich steeds meer terug uit een druk en sociaal leven en inmiddels woont ze alweer jaren in de middle of nowhere op een Schots eiland. Ook brengt ze in haar boek verhalen in herinnering die door de eeuwen heen zijn opgetekend door en over mensen die veel tijd alleen doorbrachten, zoals monniken en Griekse wijsgeren. En dan refereert ze nog aan de hedendaagse filosofen, schrijvers en kunstenaars die de eenzaamheid opzochten.

Volgens Maitland ben je op jezelf vrij van alles wat is opgelegd. Zo kun je uitvinden wie je bent en wat je wilt. Een mooi gevolg daarvan is dat je vervolgens gemakkelijker en in meer harmonie kunt samenleven met anderen.

Maar ‘alleen’ kampt ook met een imagoprobleem, zegt Maitland. Singles die beweren tevreden te zijn, worden gewantrouwd, mensen die geen of weinig sociale contacten hebben vinden we al snel vreemd, en wie bewust teruggetrokken leeft, spoort niet of wordt verweten dat hij egoïstisch is. Zelfs in de wetenschap ligt al jaren de nadruk op alleen-zijn als probleem en niet als mogelijkheid. Ondertussen telt Nederland bijna 3 miljoen alleenstaanden en voorspelt het CBS dat dit aantal zal toenemen tot 3,7 miljoen in 2055.

Kluizenaarskramp

We zouden alleen-zijn positiever moeten gaan ervaren, denkt Maitland. De angst om voor gek te worden verklaard, de angst voor eenzaamheid en vooral de angst voor wat je tegenkomt als je echt op jezelf bent aangewezen, weerhouden ons daar volgens haar van. Maar, stelt de schrijfster, in de huidige tijd, waarin autonomie, persoonlijke vrijheid en individualisme meer dan ooit worden toegejuicht, zou je afzonderen niet gek moeten zijn.

En over die eenzaamheid zegt ze: ook in een ongelukkige relatie of met tal van (digitale) vrienden kun je bijzonder eenzaam zijn. Terwijl je je alleen heel tevreden en gelukkig kunt voelen. Jezelf beter leren kennen, dus juist op zoek gaan naar wat er zich in je afspeelt, kan daar goed bij helpen. Zoals de beroemde psycholoog Wayne Dyer ooit zei: je kunt niet eenzaam zijn als je de persoon met wie je alleen bent leuk vindt.

Hoe zoek je vaker de afzondering? Heb je een relatie of gezin, dan is het misschien een uitdaging om de tijd en een plek te vinden. En woon je alleen of heb je minder contacten, dan zit de uitdaging in het opnieuw definiëren en leren waarderen van dat alleen-zijn. Volgens Sara Maitland doe je dat door negatieve overtuigingen te weerleggen en er een positiever beeld aan te koppelen. Bijvoorbeeld door je te realiseren dat alleen-zijn net zo natuurlijk is als samen zijn.

Chimpansees, orang-oetangs, wolven en leeuwen zijn groepsdieren waarmee de mens vaak wordt vergeleken. Maar ook zij brengen veel tijd in afzondering door. We zouden alleen-zijn meer als een kans kunnen gaan zien in plaats van als een bedreiging.

Bronnen o.a.: S. Maitland, Alleen zijn, hoe doe je dat?, The School of Life, Arbeiderspers, 2016 / T. Wilson e.a., Just think: The challenges of the disengaged mind, Science, 2014 / R. Larsson e.a., Experiential correlates of time alone in adolescence, Journal of Personality, 1978 / J. Cacioppo e.a., A neurobehavioral evolutionary perspective on the mechanisms underlying empathy, Progress in neurobiology, 2014 / H.T. Chou, ‘They are happier and having better lives than I am’: the impact of using Facebook on perceptions of others’ lives, Cyberpsychology behavior social networking, 2012 / Kerncijfers 2016-2060, Centraal Bureau voor de Statistiek, januari 2016