Boeken van de maand: december 2021

Kleuren horen en geuren zien

Michiel van Elk begaf zich in de wereld van psychedelica, eerst uit privé-interesse, daarna als neurowetenschapper. Wat gebeurt er in ons brein en ons lichaam als we een trip maken?

Nadat neurowetenschapper Michiel van Elk door het drinken van een kopje modderige ayahuasca-thee over de wereld is gevlogen en een goed gesprek heeft gehad met een raaf, maakt zijn scepsis over psychedelica plaats voor fascinatie. Oké, die ervaring vond plaats in zijn hoofd, maar het voelde echt en bracht hem waardevolle inzichten.

Van Elk stort zich in de wereld van de verdovende middelen. Door het eten van bepaalde truffels komt alles om hem heen tot leven en met LSD kan hij kleuren horen en geuren zien. Hij lacht mensen niet langer uit die beweren dat zulke middelen je een magische en begeesterde wereld tonen, vol van zingeving en betekenis. Hij begrijpt waarom psychedelica sterk in opmars zijn, in onder meer de wetenschap, als therapievorm en ook recreatief.
Een halfjaar na zijn eerste ayahuasca-ervaring komt Van Elk in een zware depressie terecht die de euforie wat tempert. Maar zijn fascinatie blijft, in de eerste plaats als wetenschapper. Hoe kan het dat slechts vijftig microgram LSD zo’n immens effect heeft op je brein, vraagt hij zich af. Hij verruilt zijn zoektocht naar de ultieme trip voor die naar wetenschappelijke verklaringen.

In dit boek doet hij uitgebreid verslag van zijn eigen reizen als ‘psychonaut’ en wat de wetenschap erover laat zien: van de kleurrijke geschiedenis van psychedelica tot wat er allemaal in ons brein en lichaam gebeurt als we iets gebruiken. Zo wordt het vecht- of vlucht-systeem geactiveerd, wat een high gevoel kan geven, werken sommige middelen ontstekingsremmend, wat een vermindering van depressieve gevoelens kan verklaren, en komen hormonen zoals oxytocine vrij die een gevoel van verbondenheid versterken.
Van Elk geeft ook tips waar je op moet letten als je zelf een trip wilt maken. ‘Neem de tijd en bereid je voor,’ schrijft hij. ‘En zorg voor een vrije agenda na afloop, want het kan ook mentaal en fysiek uitputtend zijn.’ Hoewel hij een over het algemeen positief beeld schetst van de mogelijkheden van psychedelica, zeker op medisch en psychisch gebied, benadrukt hij dat er ook gevaren aan zitten. Het effect verschilt sterk per persoon. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen die hoog scoren op de persoonlijkheidseigenschap neuroticisme, een grotere kans hebben op een bad trip.

Michiel van Elk, Een nuchtere kijk op psychedelica. Wat de wetenschap ons kan leren over geestverruiming, Das Mag, € 24,99

Overspannen ouders

De hedendaagse opvoedcultuur dicteert ons dat we superouders moeten zijn, stellen onderzoekers Moïra Mikolajczak en Isabelle Roskam. En hoewel iedereen best weet dat perfecte ouders niet bestaan, leiden stress, frustratie en schuldgevoelens steeds vaker tot een ‘parentale burn-out’. Dat betekent onder meer emotionele uitputting, het nemen van emotionele afstand van je kinderen en gebrek aan plezier in het ouderschap. De Vlaamse psychologen leggen uit welke factoren je er gevoeliger voor maken (denk aan perfectionisme en gebrek aan steun van je partner) hoe je het kunt voorkomen of eruit kunt komen. Schakel bijvoorbeeld niet alleen een oppas in wanneer je uitgaat, maar ook als je boodschappen doet. Delegeer meer taken, ook aan je kinderen. En train jezelf in het focussen op alles wat wel goed gaat. // Deirdre Enthoven

Moïra Mikolajczak en Isabelle Roskam, Ouders zijn ook maar mensen. Wat is een parentale burn-out en hoe kom je erbovenop?, Lannoo, € 21,99

Bevrijd van dwang

Tien jaar lang is Erwin Roebroeks in de greep van een dwangstoornis. Hij drinkt zeepsop, snijdt zijn huid open om vanbinnen te kunnen schoonmaken en is bang voor zijn eigen lichaamsafscheidingen. Na vele therapieën wordt hij afgeschreven. Maar door de onorthodoxe behandeling flooding raakt hij compleet verlost van zijn dwang. Hij moet zijn lichaam en kamer insmeren met wat hij het meest vreest – sperma, poep, urine – om zo zijn dwangsysteem te vernietigen. Met intelligente blik en prachtige pen ontleedt Roebroeks zijn eigen (gestoorde) geest en beschrijft hij hoe muziek hem hielp te overleven. ‘Muziek was als een luchtplaats in de gevangenis.’ Op zijn 22e verlaat hij als herboren de kliniek, maar daarbuiten wordt hij geconfronteerd met de jaren die hij heeft gemist. Een psychologisch zeer fascinerend boek, dat leest als een roman.

Erwin Roebroeks. Ik dwang. Genezen van een obsessief-compulsieve stoornis, Bezige Bij, € 24,99

De mysterie van slaap

In Nachtrust ontrafelt psycholoog Dalena van Heugten alle facetten van het slapen, met veel aandacht voor stoornissen, zoals slapeloosheid en slaapapneu. Interessant is hoe ze de voors en tegens afweegt van lucide dromen, waarin de dromer zich ervan bewust is dat hij droomt. Het lijkt zo fijn: vliegen, schansspringen en snorkelen in je droom. Je kunt jezelf erin trainen en voor sommigen werkt het therapeutisch. Maar, waarschuwt Van Heugten, dromen met een helder bewustzijn kan je slaap-waakcyclus verstoren. Ook kun je in waaktoestand het gevoel krijgen dat je droomt, wat kan leiden tot psychotische en dissociatieve klachten. Je moet de grenzen tussen slapen en dromen dan ook goed bewaken. Een aanrader voor wie geïnteresseerd is in de wetenschap achter het slapen.

Dalena van Heugten, Nachtrust. Waarom slapen onze geest gezond houdt, Thomas Rap, € 22,99

Het spirituele brein

Spiritualiteit wordt door veel wetenschappers niet serieus genomen. Onterecht, vindt hoogleraar psychologie Lisa Miller, die in Het ontwaakte brein een brug probeert te slaan tussen wetenschap en spiritualiteit. Spiritualiteit vormt een buffer tegen somberheid, depressie en verslaving, blijkt uit onderzoek. Mensen die het vatbaarst zijn voor depressie worden het meest verrijkt door spiritualiteit . Aangezien depressie en spiritualiteit belangrijke hersenstructuren delen, vraagt Miller zich af of depressie misschien een symptoom is van de hunkering naar spiritualiteit. Een interessante gedachte. Toch roept het boek veel vragen op. Het begrip spiritualiteit is zo breed – het kan net zo goed geloof in een hogere macht betekenen als ontzag voor de natuur – dat het ongrijpbaar blijft. En als Miller de kwantumverstrengeling en synchroniciteit koppelt aan de psychologie, gaat ze wel héél ver buiten haar boekje en wordt het toch echt zweverig.

Lisa Miller, Het ontwaakte brein. Ontdek de spirituele kracht van je hersenen, Spectrum, € 21,99