Boeken van de maand juni 2021

Emotie is meer dan gevoel (boek van de maand)

Emoties hebben vaak een negatieve lading. Wie emotioneel is, heeft zichzelf niet in de hand, of wordt zelfs hysterisch gevonden. Onterecht, stelt Ad Vingerhoets, emeritus-hoogleraar ‘emoties en welbevinden’, want emoties zijn zoveel meer dan een heftige uiting van gevoel. Dat gevoel is slechts bijzaak.

Kort samengevat zijn emoties volgens Vingerhoets ‘kortdurende reacties op prikkels en situaties die wij belangrijk vinden’. Ze komen op vier niveaus tot uitdrukking: via het gevoel (wat ervaren we), het denken (wat denken en onthouden we), het gedrag (wat doen we) en het lichaam (hoe reageren onze hartslag, bloeddruk, hormoonhuishouding en ons afweersysteem).

Emoties zijn dus niet de tegenhanger van onze ratio, zoals vaak wordt gesteld. Integendeel: ze hebben een belangrijke functie bij hoe we reageren, waarnemen en denken. Ook spelen ze een bepalende rol bij overleven, partnerkeuze, en ons sociale en morele functioneren.

Op basis van vaak actuele, wetenschappelijke studies wijdt Vingerhoets uit over alle facetten die met emoties te maken hebben. Hij geeft daarbij tal van aansprekende voorbeelden, leuke wetenswaardigheden en verrassende inzichten. Gevaarlijke prikkels, bijvoorbeeld, nemen een veel kortere route in ons brein dan neutrale prikkels, waardoor we ze veel sneller waarnemen.

Empathie blijkt vooral een egocentrische reactie: wie de ander ziet lijden ervaart zelf vaak ook pijn, en door te troosten voelen we ons in de eerste plaats zelf beter. Haat komt niet alleen voort uit woede, maar ook uit walging, en betreft in alle culturen meestal een ex-geliefde. Zijn of haar bedrog of afwijzing doet je walgen en dat leidt tot haatgevoelens.

Vingerhoets slaagt er goed in emoties een positiever imago te geven. Hij is ervan overtuigd dat wie meer weet over de functies en werking van emoties daar zijn voordeel mee kan doen. Weten wat onszelf of een ander boos, verdrietig of blij maakt, vergroot onze sociale intelligentie.

En als we meer vat hebben op het opwekken en beteugelen van emoties, maakt dat het leven makkelijker. Wie last van heimwee heeft, gaat zich beter voelen door nostalgie op te wekken. En voor wie kampt met afgunst: door de ander de hemel in te prijzen creëer je afstand en neemt dat vervelende gevoel af.

Ad Vingerhoets, De emotionele mens. Waarom onze emoties bepalen wie we zijn, Ambo|Anthos, € 21,99

Praatcursus voor je hond

Wanneer de puppy van de Amerikaanse logopediste Christina Hunger als een klein kind met haar communiceert – Stella maakt oogcontact en legt een pootje op haar schoot als ze aandacht wil – vraagt Hunger zich af of de spraakmethode die ze bij kinderen toepast, ook bij het hondje werkt. Ja dus.

Ze begint met een knop met opnamefunctie, en spreekt ‘buiten’ in. Na een paar weken drukt de hond zelf de knop in als ze de tuin in wil. Inmiddels maken baas en hond gebruik van een bord met meer dan dertig woordknoppen.

Hunger beschrijft nauwgezet hoe ze haar hond heeft leren ‘praten’ en geeft veel praktische tips. Koppel aan een actie van je hond een specifiek woord en herhaal dat heel regelmatig. En beloon in plaats van te straffen. Dat doet, net als bij kinderen, wonderen.

Christina Hunger, Hoe ik mijn hond leerde praten, Spectrum, € 20,99

Nieuwe kijk op bewustzijn

Toen zijn broertje Lee op jonge leeftijd hersenletsel opliep en een ander mens werd, vroeg Mark Solms zich af waar Lee’s vroegere zelf was gebleven.

Hij wilde het fenomeen bewustzijn doorgronden en werd hoogleraar neuropsychologie aan de universiteit van Kaapstad, maar raakte teleurgesteld in zijn vakgebied. Op hersenscans lichten allerlei gedragingen op, behalve bewustzijn: het vermogen om te voelen hoe het is om iets te zijn.

De meeste wetenschappers denken dat bewustzijn huist in de hersenschors, waar ook intelligentie zit. Maar Solms laat aan de hand van experimenten zien dat de basis van bewustzijn moet worden gezocht in de primitieve hersenstam, een deel van de hersenen dat we gemeen hebben met vissen. Bewustzijn heeft volgens hem niet te maken met cognitieve functies, maar met gevoelens.

Mark Solms, De verborgen bron. Een reis naar de oorsprong van ons bewustzijn, Athenaeum, € 35,-

De bron van onze angsten

Journalist Daan Heerma van Voss wordt al van jongs af aan geplaagd door angsten. Wanneer zijn zoveelste relatie daaraan ten onder lijkt te gaan, volgt hij het advies van zijn vriendin op: hij gaat op reis naar de bron van angst.

Heerma van Voss neemt de lezer op boeiende wijze mee terug in de tijd langs wetenschappers en filosofen, en langs zijn eigen jeugd en familiegeschiedenis. Persoonlijke beproevingen vervlecht hij met onderwerpen zoals het nature-nurture-debat.

Hij bespreekt de invloed van de hedendaagse ‘narcisme-epidemie’ (het idee ‘ik kan alles bereiken’ brengt bij tegenslag angst teweeg) en het evolutionaire nut van angst: een groep heeft waaghalzen nodig, maar ook mensen die obstakels herkennen.

Heerma pleit voor een minder gemedicaliseerde visie op angst. Gezondheid is volgens hem niet angstvrij zijn, maar leren dat je situaties aankunt ondanks je angst.

Daan Heerma van Voss, De bange mens. Mijn zoektocht naar de bron van onze angsten, Atlas Contact, € 22,99

Liefde in tijden van corona

Liefde is zelden simpel, maar de pandemie is een aanslag op de essentie ervan: intimiteit. Schrijfster Corine Koole laat met veel voorbeelden zien hoe de coronacrisis elke vorm van liefde onder druk zette.

Neem Salima die maandenlang met haar man – een risicopatiënt – en vier kinderen opgesloten zat in een tweekamerappartement, en soms haar ogen en oren dichtdeed om zich te kunnen afsluiten. Of single Floor, die zich afvraagt hoe je iemand moet leren kennen als je hem nooit meemaakt met anderen erbij. Of Maarten die een latrelatie heeft en zijn New Yorkse vriendin al acht maanden niet heeft gezien.

Ze moeten het stellen zonder de kleinigheden die het cement vormen van de liefde. Een indringend en leerzaam boek over hoe corona onze relaties beïnvloedt.

Corine Koole, Verstoord verlangen. Over liefhebben, intimiteit en afstand houden, Ambo|Anthos, € 20,99