Esther Kluwer over het geheim van een duurzame relatie

Vrijwel allemaal verlangen we naar een fijne relatie. Iemand met wie we lief en leed kunnen delen. Op wie we kunnen vertrouwen, met wie we kunnen lachen, huilen, vrijen en desnoods ruziemaken. Wat zijn de voorwaarden voor zo’n relatie?

Hoe ga je om met verschillen en hoe overleef je samen een crisis? Met deze vragen houdt sociaal psycholoog Esther Kluwer zich bezig.

Een partner voor de rest van ons leven is een stuk zeldzamer dan vroeger. Passen lange relaties überhaupt nog wel bij deze snelle tijd?

Kluwer vindt van wel. ‘Onze behoefte aan langdurige verbondenheid met een ander is van alle tijden. Dat zie je alleen al aan het feit dat mensen die uit elkaar gaan gemiddeld snel weer een nieuwe serieuze relatie beginnen.

Bijna eenderde vormt binnen een jaar weer een huishouden met een nieuwe partner; mannen iets vaker dan vrouwen, en jongeren sneller dan ouderen. Het doet ons bovendien pijn als een relatie stukgaat, dat vertelt mij dat het belangrijk voor ons is. En ja, een scheidingspercentage van 37 procent is flink. Maar dat betekent ook dat 63 procent bij elkaar blijft.’

Doet een duurzame relatie ons goed?

Esther Kluwer: ‘Gemiddeld genomen wel, maar vooral als de relatie goed is. Mensen die – al dan niet getrouwd – met iemand samenleven, worden ouder. Een goede relatie heeft een positief effect op onze fysieke en mentale gezondheid. Ook functioneren we beter op ons werk als we gelukkig zijn in de liefde en varen eventuele kinderen daar wel bij.

Relatieproblemen zorgen er juist voor dat we minder goed presteren op het werk en vaker verzuimen. Die beïnvloeding is er trouwens ook andersom: werkstress heeft een negatief effect op relaties.’

Wat bepaalt of we tevreden zijn in de liefde?

‘Dat hebben Canadese wetenschappers onderzocht met behulp van een meta-analyse. Ze voegden bestaande onderzoeken samen tot een enorme internationale database van meer dan tienduizend stellen uit diverse landen, waaronder Nederland.

Alle deelnemers waren op verschillende momenten bevraagd over hun relatie. Hieruit bleek dat vooral de relationele kwaliteiten voorspellen hoe tevreden partners zijn.

Belangrijk waren de mate van intimiteit, het wederzijdse vertrouwen, weinig conflicten hebben en veel responsiviteit ervaren – dat is de mate waarin je partner aandacht voor je heeft, je bevestigt in wie je bent en oog heeft voor je behoeften. Dit alles weegt zwaarder dan zijn of haar eigenschappen.

Vooral hoe een relatie werkt, de interactie, bepaalt de tevredenheid. Uit ons onderzoek bleek dat een goede interactie stellen weerbaar maakt. Ze gaan beter om met grote veranderingen, zoals de komst van een eerste kind.’

Heeft deze coronatijd veel impact?

Esther Kluwer: ‘Daar doe ik op dit moment onderzoek naar; de eerste meting was eind juli. Uit de voorlopige resultaten blijkt dat stellen tijdens de eerste golf gemiddeld genomen meer tijd aan elkaar besteedden, meer plezier hadden met de kinderen en meer deelden.

Het lijkt erop dat de grootste groep weinig negatieve gevolgen heeft ervaren. Maar ik ben benieuwd hoe dat in de tweede golf is – nu de crisis langer duurt en minder eindig lijkt.’

Partners zijn volgens u vooral tevreden als er sterke verbondenheid is én een hoge mate van autonomie.

‘Verbondenheid en autonomie zijn beide diepe menselijke basisbehoeftes die in onze relaties spelen. Als het over liefdesrelaties gaat, denken mensen vaak dat sterke verbondenheid betekent dat ze niet meer kunnen doen wat ze willen, dat ze in hun vrijheid worden beperkt.

Maar uit ons onderzoek blijkt dat verbondenheid vooral draait om intimiteit: kun je je gevoelens delen en voel je je gehoord en begrepen door je partner?

Over autonomie bestaan ook nogal wat misverstanden. Dat gaat namelijk niet over de mate waarin je je eigen dingen doet, maar over de vraag of je goed voor jezelf zorgt in de relatie. Kun je je wensen en behoeften uiten en die van je partner zien, zonder dat het ten koste gaat van wat jij wilt en nodig hebt?

In een goede relatie mogen de behoeften van beide partners er zijn. Het gaat erom dat je allebei authentiek kan zijn binnen de relatie. Wanneer je voortdurend bezig bent met de behoeften van de ander en te weinig rekenschap geeft van die van jezelf, kom je niet genoeg uit de verf en raak je jezelf kwijt.

Daar wordt iedereen ontevreden van. Voor een gezonde dosis autonomie moet je dus je eigen behoeften kennen, weten in hoeverre die verschillen van die van je partner en heel belangrijk: ervaren dat dit allemaal oké is.’

Wat als de een veel meer wil samendoen dan de ander?

‘Dan is het verstandig met elkaar op zoek te gaan naar de onderliggende behoeften: waaróm wil de een zoveel samen doen en de ander zoveel alleen? Voelt het voor diegene bijvoorbeeld als een grote opoffering om mee te gaan naar de familiebijeenkomsten van de ander? Waar komt dat vandaan?

Door hier open en eerlijk over in gesprek te gaan, ontstaat er meer begrip voor elkaars onderliggende behoeften waardoor het makkelijker wordt rekening met elkaar te houden.

Zo’n gesprek werkt meteen ook verbindend, want je creëert er meer emotionele intimiteit mee. Je deelt gedachten en gevoelens met elkaar. Dat is trouwens iets waar je in een relatie altijd aan moet werken: zorg dat je van elkaar weet wat er vanbinnen speelt. Blijf daar nieuwsgierig naar.

Als je allebei een drukke baan hebt, ouder wordende ouders die zorg vragen, of een kind waarmee het niet zo lekker loopt, kun je elkaar makkelijk ontglippen. Dan kan het lastig zijn je nog echt met elkaar verbonden te voelen.

Zeker mensen die langer bij elkaar zijn, denken vaak: ach, dat komt wel weer. Maar als je dat maar blijft denken, verlies je misschien toch de verbinding. En dan kan er ruimte komen voor twijfel of een affaire.’

Hoe minder conflicten stellen hebben, hoe tevredener ze zijn, blijkt uit onderzoek. Is ruzie op z’n tijd juist niet louterend?

Esther Kluwer: ‘Daar is weinig wetenschappelijk bewijs voor. Toch weten we allemaal dat af en toe ruziemaken erbij hoort en dat het goed kan zijn om ergernissen uit te spreken.

Het aangaan van conflicten is sowieso beter dan problemen uit de weg gaan waardoor ze blijven doorsudderen. Onopgeloste problemen creëren zeker ontevredenheid.

Wat erg uitmaakt, is hoe stellen een conflict hanteren. Destructieve manieren, zoals in the heat of the moment over-emotioneel reageren of elkaar negeren, hebben een negatief effect op de relatie en ook op kinderen.’

Hoe moet het dan wel?

‘Opbouwend: het gesprek aangaan, samen naar oplossingen zoeken. In conflicten worden vaak vooral standpunten ingenomen en verwijten gemaakt: “Jij doet ook altijd dit of dat en daar baal ik van.”

Onder zo’n verwijt gaat eigenlijk altijd een behoefte schuil. De kunst is ook hier weer om het over die onderliggende behoefte te hebben, want dan kun je elkaar beter horen en is het conflict makkelijker op te lossen.

Als je de oorzaak van een probleem geheel bij de ander legt, gaat hij of zij automatisch in de verdediging of trekt zich terug. Dat brengt je niet dichter bij een oplossing.

Stel, je vindt dat het huishouden te veel op jou neerkomt. Dan kun je zeggen: “Jij doet ook nooit wat hier in huis” of “Het is me te veel, ik wil graag hulp.”

Dat laatste kan de ander veel beter horen. Bovendien is aan die behoefte op verschillende manieren te voldoen. Je kunt bijvoorbeeld besluiten iemand in te huren om schoon te maken.’

En als je echt heel erg bent gekwetst, hoe vergeef je de ander dan?

‘Mensen die gekwetst zijn, worden boos, willen wraak of nemen juist afstand. Als je met elkaar verder wilt, is het belangrijk dat je daar ook weer doorheen komt.

Anders komen dit soort gevoelens steeds weer bovendrijven en zetten de relatie onder druk. Oprechte excuses helpen bij dit proces. En tijd is een belangrijke factor; pijn slijt.

Toch kan het heel lastig zijn om de ander te vergeven. Soms is de pijn en boosheid een tijdlang weggeëbd en dan ineens is het er weer. Dat wil niet zeggen dat je dan helemaal terug bent bij af, wel dat vergeving een grillig proces is.

In onderzoek naar vergeving na een scheiding wordt een inzichtelijk model gebruikt dat je ook zou kunnen toepassen als je ernstig gekwetst bent door je partner.

Eerst kom je in een soort overlevingsstand die gepaard gaat met veel emoties. Daarna volgt een transitiefase waarin je gaat onderzoeken: wat is er precies gebeurd, wat was het aandeel van de ander en wat was mijn eigen aandeel? Er ontstaat meer begrip omdat je merkt dat het niet zo zwart-wit ligt als je eerst dacht.

Vervolgens komt de fase waarin je weer naar de toekomst kijkt: hoe gaan we verder met elkaar? Naarmate dit proces vordert, kun je beter vergeven.’

Kun je iets doen om het vergevingsproces te bespoedigen?

Esther Kluwer: ‘Wanneer je nog midden in de heftige emoties zit, helpt het als je elkaar kunt vertellen wat er allemaal door je heen gaat. Als dat over en weer gezien en gehoord wordt, komen de emoties wat meer tot bedaren.

Maar soms blijft iemand maar boos en vol rancune, bijvoorbeeld na overspel. Wat voor degene die is bedrogen dan kan helpen, is een grondig zelfonderzoek. Waarom blijf ik zo hangen in die boosheid en wat heb ik nodig om dat gevoel achter me te kunnen laten?

Het brengt je namelijk niet verder als je de ander steeds weer als de schuldige aanwijst. Op die manier kun je samen niet door en blijf je jezelf kwellen. Je moet op een gegeven moment accepteren dat er in je relatie dingen zijn gebeurd die pijnlijk zijn en die je niet wilde, maar je leven er niet langer door laten beheersen.’

Stellen met relatieproblemen wachten gemiddeld zes jaar voordat ze hulp zoeken, las ik.

‘Ja en dat is erg lang, want we weten dat naarmate relatieproblemen verder escaleren, het moeilijker is om ze met therapie op te lossen. Dus dat pleit ervoor de stap eerder te zetten.

Ik heb onderzocht wat mensen weerhoudt. Een van de belangrijkste redenen is dat we vinden dat we het zelf moeten kunnen oplossen. En wat ook meespeelt, is de onterechte aanname dat het in de liefde vanzelf hoort te gaan – terwijl een relatie altijd blijvend aandacht nodig heeft.

Het is belangrijk om regelmatig goed de vinger aan de pols te houden: hoe gaat met jou binnen de relatie en met mij? Zijn er dingen die we anders willen? Dat alleen al werkt als een soort relatie-APK.’