We verknallen allemaal weleens wat in ons leven. Niemand is alleen maar slachtoffer of boosdoener: we zijn het afwisselend allebei.
Waarom zeggen we zo vaak sorry?
‘Sorry, je staat op mijn tenen.’ Veel vrouwen zijn er meesters in: hun excuses aanbieden. Voor d...
Lees verderDat we dingen goed kunnen maken, is daarom een geruststellende gedachte, aldus de Amerikaanse psycholoog Harriet Lerner, die te gast was in de nieuwe podcast Unlocking us van de bekende Amerikaanse hoogleraar Brené Brown.
Lerner is er duidelijk over: weten hoe je een goede verontschuldiging maakt, is een van de belangrijkste dingen in het leven.
‘Verontschuldigingen zijn cruciaal in alle relaties die we waardevol achten: met familie, partners, kinderen en collega’s. Een slecht excuus of het uitblijven daarvan stelt die relaties op de proef: het kan leiden tot onuitgesproken woede of verdriet, onenigheid en zelfs levenslange breuken.’
Defensief luisteren
Harriet Lerner doet al twintig jaar onderzoek naar verontschuldigingen en publiceerde in 2017 het boek Sorry hoor. Hoe oprechte excuses je relatie kunnen veranderen. Waarom vinden veel mensen het zo moeilijk om zich te excuseren?
In Unlocking us vertelt Lerner dat de hoofdoorzaak ligt in wat ze defensief luisteren noemt. Het is lastig om aan te horen hoe jij verantwoordelijk bent voor iemands gekwetstheid en boosheid. ‘Omdat we “bedraad” zijn om ons zelfbeeld te beschermen, reageren we defensief.
We weerleggen de versie van de ander met onze feiten: ja, maar… Daarbij luisteren we vooral naar datgene waarmee we het niet eens zijn. En we reageren op de onjuistheden en overdrijvingen die er onvermijdelijk zijn.’
Op die manier wordt je excuses aanbieden steeds lastiger, aldus Lerner. Die vereist namelijk juist een open houding: we moeten goed luisteren naar wat de gekwetste of boze partij vertelt en tegelijkertijd eerlijk naar ons gedrag durven kijken, dat niet altijd eerbaar of sensitief is.
‘De meeste mensen hebben goede bedoelingen,’ benadrukt de psycholoog desgevraagd via e-mail, ‘alleen hebben ze vaak niet geleerd wat de ingrediënten van een goede verontschuldiging zijn.’ Je ouders deden het misschien zelden of nooit, of onbeholpen, waardoor je geen goed voorbeeld hebt gekregen.
Op sorry-zeggers kun je bouwen
Wie kun je vertrouwen? Onderzoek van de Universiteit van Chicago wijst uit dat je bij schuld-bewuste...
Lees verderOf misschien vonden ze het juist heel belangrijk en betwijfelden ze of je de sorry wel oprecht meende. Een kind kan zich dan slechter gaan voelen door een excuuspoging, waardoor het dat proces als volwassene misschien liever uit de weg gaat.
Schuld omdraaien
Ook gebrek aan eigenwaarde kan een rol spelen. Mensen met een laag zelfbeeld zijn vaak perfectionistisch en mogen van zichzelf geen fouten maken.
Toegeven dat ze iemand hebben gekwetst, geeft deze mensen het gevoel dat ze een wezenlijk deel van zichzelf aantasten of dat ze minder worden in de ogen van de ander, schrijft Harriet Lerner in haar boek.
Ze bieden meestal wel hun excuses aan voor kleine dingen, zoals koffie morsen, maar voor grotere dingen ervaren ze het als bedreigend. ‘Dit zijn de mensen die zich zelden zullen verontschuldigen; die zich defensief opstellen en de schuld naar de ander proberen om te draaien: “Ja, ik werd boos, maar je provoceerde me.”’
Om op de juiste manier je excuses aan te bieden, heb je wat Lerner noemt een platform van eigenwaarde nodig. Vanaf dat ‘uitkijkpunt’ ben je in staat naar je gedrag te kijken – dat je kunt losmaken van jezelf als persoon – en je fouten in te zien.
Overigens tonen diverse studies aan dat mannen zich minder verontschuldigen dan vrouwen, in bijna alle culturen. Ze lijken er minder snel reden voor te zien, blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek van de universiteit van Pittsburgh.
Maar Lerner zoekt de oorzaak voor dat sekseverschil in de opvoeding: stereotiepe genderrollen gelden nog altijd. ‘Toegeven dat de ander gelijk had, geeft veel mannen nog steeds het gevoel dat ze zwak zijn.’
Eigen aandeel eerst
Soms willen we ons best verontschuldigen voor ons aandeel, maar óók de ander aanspreken op zijn gedrag. Veel situaties zijn immers van twee kanten te bekijken en meestal is er een voorgeschiedenis waarin beide partijen kwetsende dingen deden.
Bij ruzies met je partner kan de verleiding groot zijn om de ander meteen op zíjn aandeel te wijzen. Volgens Lerner is het essentieel om die neiging te onderdrukken en je eerst duidelijk te verontschuldigen voor je eigen deel van het probleem.
Zelfs al is dat maar tien procent van de dynamiek én al ziet de ander zijn aandeel niet, beklemtoont ze. ‘Dat is heel lastig, bijna een spirituele oefening. Maar je kunt hier je beste zelf zijn. En weet dat je er meestal mooie resultaten mee behaalt: je kunt een gevecht in een samenwerking veranderen.’
Een oprechte verontschuldiging levert volgens Lerner meer voordelen op. Ten eerste voor de gekwetste partij: die voelt zich gezien en gehoord, waardoor negatieve gevoelens wegebben en gepieker afneemt. Hij kan zich weer veilig voelen in de relatie.
Ten tweede groeit de ‘excuseur’ in zelfwaardering, veerkracht en integriteit. Bovendien verlicht het gevoelens van schaamte en schuld. En tot slot versterkt het relaties.
Weten dat beide partijen kunnen nadenken over hun gedrag, willen luisteren naar hoe de ander zich voelt en dat de breuk hersteld kan worden – ook al gedraagt iemand zich minder wenselijk of vallen er woorden – levert een sterkere band op.
Bronnen o.a.: H. Lerner, Sorry hoor. Hoe oprechte excuses je relaties kunnen veranderen, Ambo|Anthos, 2017 / A. Lazare, On apology, Oxford University Press Inc., 2004 / K. Schumann & M. Ross, Why women apologize more than men. Gender differences in thresholds for perceiving offensive behavior, Psychological Science, 2010 / Unlocking Us, podcast van Brené Brown (2020)
5 slechte excuses en hoe je het beter doet
1. De ‘maar’
‘Het spijt me dat ik snauwde, maar ik vind het vervelend als jij je steentje niet bijdraagt in het huishouden.’ Of: ‘Sorry, maar ik ben ook maar een mens.’
De ‘maar’-formulering is een van de meest gemaakte sorryfouten. Dit achteloos gebruikte voegwoord haalt de hele verontschuldiging onderuit, want wat erna komt is meestal een rechtvaardiging, een uitvlucht of kritiek, legt Harriet Lerner uit.
‘Je zegt daarmee in feite: gezien de situatie is mijn onbeschoftheid, het feit dat ik te laat ben of mijn sarcastische toon volkomen begrijpelijk.’ Dat maakt het tot een schijnverontschuldiging, waarbij de ander zich niet erkend voelt, stelt ze.
Dus: drop de ‘maar’. ‘Een goede verontschuldiging gaat over jouw gedrag, waarvoor je verantwoordelijkheid neemt en spijt uitdrukt. Je omstandigheden, beweegredenen of klachten over de ander bewaar je voor een ander deel van het gesprek.’
2. De wat-ben-je-toch-overgevoelig-sorry
‘Vervelend dat je het zo hebt ervaren.’ Of: ‘Sorry dat je je beledigd voelde toen ik je verhaal corrigeerde op dat feestje.’ Hiermee zeg je in feite: je reageerde overgevoelig op mijn perfect redelijke gedrag.
Lerner: ‘Met zulke uitspraken neem je opnieuw geen verantwoordelijkheid voor wat je deed. Je legt het bij de ander, terwijl die recht heeft op zijn eigen beleving.
Zo’n schijnexcuus is zelfs vaak pijnlijker dan helemaal geen excuus, omdat het de ongevoeligheid bevestigt en versterkt, wat de situatie dikwijls verergert.
Een betere formulering zou zijn: ‘Het spijt me dat ik je verhaal corrigeerde op dat feestje. Ik ging over de schreef en zal het niet meer doen.’
3. De overdrijving
Klassiek voorbeeld: een dochter confronteert haar moeder met iets pijnlijks uit het verleden. Moeder, vol van haar eigen pijn en wroeging, zegt: ‘Ik weet het, ik ben een slechte moeder geweest. Ik doe alles fout,’ en begint te huilen. Opeens zijn de rollen omgedraaid.
Bij een goede verontschuldiging toon je de ander dat je iets van zijn pijn draagt, zegt Harriet Lerner. Maar als je overdrijft, dan kaap je die pijn. ‘De gekwetste partij moet ineens begrip hebben voor hoe erg jóúw situatie was, of hoe waardeloos jíj je voelt.’
Volgens Lerner zijn overdreven spijtbetuigingen een verhulde vorm van defensief luisteren: je gaat jezelf verdedigen, maar op een indirecte manier. Om dat te veranderen is allereerst bewustwording vereist, aldus de psycholoog. En dat is voor mensen die deze strategie hanteren niet makkelijk.
‘Observeer hoe je op kritiek reageert: draait het gesprek er vaak op uit dat de gekwetste of boze partij zich op jouw pijn concentreert?
Herinner jezelf er dan aan dat de ander de moed heeft gehad om je ermee te confronteren, en dat hij het verdient om gehoord te worden. Probeer je eigen gevoelens te parkeren en focus je op de beleving van de ander. De jouwe kan later aan bod komen.’
4. De afkapper
‘Voor de twintigste keer: het spijt me. Blijf je me eeuwig straffen?’ Deze uitspraak, of een variatie daarop, hoort Harriet Lerner tijdens relatietherapie regelmatig uit de mond komen van de partij die ontrouw is geweest.
Met zo’n zogenaamde verontschuldiging legt diegene de ander het zwijgen op. Uiteraard ervaart de andere partij dat niet als helend.
Lerner: ‘Een verontschuldiging heeft pas betekenis als je eerst zorgvuldig naar de ander geluisterd hebt en aangeeft dat je zijn pijn of boosheid erkent en begrijpt.
Als het over een ernstig verraad gaat, zoals ontrouw, dan is “het spijt me” nog maar een begin. Een verontschuldiging is in zo’n geval geen sprint, maar een marathon.’
Ook bij minder ernstige conflicten kan iemand op een vergelijkbare manier het gesprek doodslaan: ‘Het spijt me, oké? Kom, we sluiten het af.’ Of semi-sarcastisch: ‘Je hebt gelijk, schat. Zo goed?’
Het probleem daarbij is dat de ander niet de ruimte krijgt om de sorry tot zich te nemen of erover te praten. Ook roept zo’n bevelende of honende toon ergernis op. Lerner: ‘Dit gebeurt wanneer een partij geen zin heeft om te praten.
Bijvoorbeeld een man die wil ontsnappen aan een gesprek met zijn vrouw, die hij overkritisch vindt. En misschien heeft hij een punt. Maar dan kan hij beter zeggen: “Ik wil je kritiek horen, maar ik ben er nu te moe voor. Zullen we er op een ander moment op een respectvolle manier over praten?”’
5. De nu-wil-ik iets-terug-sorry
Vaak zijn we met onze excuses ergens op uit: vergiffenis krijgen, minder schuldgevoel of zelf helen, bijvoorbeeld. ‘Het spijt me, vergeef je me?’ ‘Sorry dat ik die ongevoelige opmerking maakte, vertrekken we nu naar het restaurant?’
Een verontschuldiging mag geen onderhandelingsmiddel zijn, zegt Lerner. ‘Bij excuses waarbij je iets terugvraagt, ook als dat vergeving is, onderbreek je het emotionele proces van de ander.
Die krijgt geen tijd om de sorry op zich te laten inwerken en bij zichzelf te checken of er nog resterende boosheid of gekwetstheid is. De gekwetste partij kan dan, onder druk gezet of opgelucht door de verontschuldiging, overhaast vergeven.’
Het is natuurlijk logisch dat we graag vergeven worden als we ons verontschuldigen, of weer over willen naar de orde van de dag. Maar Lerner pleit ervoor om dat als bijvangst te zien. Bij een goede verontschuldiging moet je intentie zijn iets aan de ander geven, onderstreept ze.
‘Zeg dus liever iets als: “Het spijt me dat ik een ongevoelige opmerking maakte. Ik hoop dat we toch samen naar het restaurant kunnen. Maar als dat voor jou lastig is, dan begrijp ik dat.”’
