Spijt over je loopbaan: dit kun je eraan doen

Je kiest een studie, vindt een baan, stroomt door naar een volgende functie en op een ochtend denk je halverwege de lift en de koffieautomaat: wat doe ik hier eigenlijk?

Herkenbaar? Wees gerust: het overkomt de besten. Spijt van carrièrekeuzes eindigt traditioneel hoog op had-ik-maar-anders-besloten-lijstjes. Vooral onder mannen is het gevoel dat ze ergens in hun loopbaan een foute afslag hebben genomen, wijd verbreid; de Amerikaanse spijtonderzoeker Neal Roese stelde in 2011 vast dat een op de drie mannen bij nader inzien liever een andere studie had gedaan, een ander soort functie had gehad of bij zijn beroepskeuze minder (of juist meer) op zijn salaris had gefocust. Vrouwen, zo blijkt keer op keer uit onderzoek, hebben doorgaans iets meer berouw van beslissingen op liefdesgebied. Al lijkt hun spijtgedrag steeds meer op dat van mannen naarmate ze jonger en hoger opgeleid zijn.

Dat laatste is goed verklaarbaar, want uit algemeen spijtonderzoek blijkt: hoe meer we op een bepaald levensterrein het gevoel hebben dat er überhaupt iets te kiezen valt, hoe vaker we onszelf ook voor de kop slaan om onze daadwerkelijke keuzes. Spijt is in die zin een bijproduct van de toegenomen mogelijkheden die we hebben om zelf vorm te geven aan ons leven. Dat geeft ook een groter gevoel van verantwoordelijkheid – en daarmee een grotere kans dat we onszelf verwijten gaan maken.

Hoe alomtegenwoordig dat pijnlijke gevoel van ‘fout gekozen’ op carrièregebied inmiddels is, blijkt wel uit diverse peilingen die in Nederland zijn gedaan. Ruim de helft van de werkenden komt daaruit naar voren als enigszins tot zeer ontevreden met de uitkomst van ooit genomen loopbaanbeslissingen. Twee recente voorbeelden: van de ruim 28.000 mensen die jobtrack.nl in 2011 enquêteerde, zei de helft dat ze bij nader inzien liever iets anders waren gaan doen. En vorig jaar concludeerde werksite.nl dat 57 procent van de ondervraagden het gevoel had een foute beroepskeuze te hebben gemaakt.

Te lang blijven hangen

Nog dramatischer is de uitkomst van het onderzoek deze zomer op psychologiemagazine.nl. Het onderzoek leverde 671 stemmen op, en slechts 10 procent daarvan ging naar de optie ‘Ik heb nergens spijt van in mijn carrière’. Bij de overige 90 procent van de antwoorden knaagde er carrièretechnisch gezien van alles.
De meest genoemde misser was ‘dat ik te lang ben blijven hangen in een baan’ (20 procent). Eén procentpuntje lager eindigde ‘dat ik niet ben gaan doen wat ik echt wilde’. En 15 procent van de stemmen ging naar ‘dat ik gestopt ben met een studie of niet heb doorgestudeerd’ (de volledige uitslag staat rechtsboven).
Natuurlijk is bij zulke internetonderzoeken de kanttekening nodig dat mensen het meest geneigd zijn eraan deel te nemen als het onderwerp hen toch al bezighoudt. Mensen bij wie alles op rolletjes loopt, slaan een uitnodiging tot deelname vaak af. Desondanks doen dergelijke uitkomsten sterk vermoeden dat er heel wat wordt gekniesd in kantoortuinen en koffiecorners.

Om een indruk te geven van wat lezers precies berouwde: een van hen liet weten dat ze veel te veel tijd en moeite had gestoken in het verbeteren van puntjes waar ze niet goed in was in plaats van in het ontwikkelen van haar echte talenten. Een ander mailde dat ze worstelde met het feit dat ze nooit was gaan studeren – ‘en nu heb ik er geen geld voor’. Een derde had lang last gehad van het gevoel vast te zitten in een goede baan; zijn inkomen was prima, zijn gevoel van voldoening beneden peil. ‘Maar nu heb ik besloten mijn functie neer te leggen.’ En dan was er nog de vrouw die het zichzelf kwalijk nam dat ze ontslag had genomen bij haar eerste werkgever: ‘Daardoor kon ik toen het echt nodig was, niet weg bij mijn ex.’

Nuttige emotie

Wat moeten we met zulke kwellende gevoelens? Proberen ze uit ons hoofd te zetten, onder het motto ‘gedane zaken nemen geen keer’? Nee, roepen deskundigen tegenwoordig om het hardst, neem zulke gevoelens van spijt vooral serieus.
Marcel Zeelenberg, hoogleraar economische psychologie in Tilburg, is een van die deskundigen. Hij doet al jaren onderzoek naar spijt en is tot de conclusie gekomen dat het een uiterst nuttige emotie is. Namelijk doordat spijt ons ervan bewust maakt dat de pijn of het verdriet dat we voelen, het directe gevolg is van een keuze die we zelf hebben gemaakt.
Wat spijt dus doet, is ons ertoe aanzetten de vervelende gevolgen van die keuze te herstellen. Door excuses aan te bieden voor een nare opmerking, bijvoorbeeld. Of, als het om loopbaanbeslissingen gaat, door alsnog die afgebroken opleiding te voltooien, promotiewensen kenbaar te maken, een carrièreswitch te maken of juist die lager betaalde maar bevredigender functie te zoeken. Het is, anders gezegd, een emotie die ons motiveert om ander gedrag te gaan vertonen.
Overigens is er ook nog zoiets als geanticipeerde spijt: de emotie die je erop attendeert dat je op het punt staat verkeerd gedrag te gaan vertonen. Een te groot risico aangaan bijvoorbeeld, of juist te veel op veilig spelen. Hoe meer levenservaring je hebt, hoe vaker je waarschijnlijk door een steek van geanticipeerde spijt wordt bezocht.
En ook die emotie verdient serieuze aandacht, stelt Zeelenberg. Heb je dus sterke twijfels bij de baan die je is aangeboden of de studie waarvoor je je net hebt aangemeld, onderzoek dan waar dat gevoel vandaan komt. Goed mogelijk dat het een keus betreft waarvan je diep van binnen al weet dat die niet bij je past.

Aanpassen of accepteren

Spijt als intuïtieve richtingwijzer in het leven: het klinkt prachtig. Maar wat als je je na je vijftigste nog de haren uit het hoofd rukt omdat je nooit geneeskunde bent gaan studeren? Hoe realistisch is de gedachte dat je die fout dan dus moet gaan herstellen?
Volgens Neal Roese is de kans dat iemand van die leeftijd op scholingsgebied nog zo’n gloeiend pijnpunt heeft, in werkelijkheid gelukkig klein. Onze ontevredenheid is consequent het grootst, stelde hij vast, als het gaat om onderwerpen die nog goed te corrigeren zijn. Ons brein lijkt dus prima in staat spijtgevoelens zodanig te reguleren dat ze alleen opspelen zolang ze ook nut hebben.
Vandaar ook, stelt hij, dat vooral zo veel jonge mensen spijt hebben van hun studiekeuze. Niet alleen kunnen ze hun foute keuze vaak nog redelijk probleemloos corrigeren, ook is een andere studie bij uitstek de manier om je leven snel een nieuwe richting te geven.
En het fijne is dus: als de tijd voorbij is dat corrigerend ingrijpen nog zin heeft, zul je over het algemeen ook geen intense spijt meer ervaren. Dan komt er eerder verdriet boven. Ook vervelend, daar niet van, maar het is wel een andere emotie, die vraagt om een andere reactie – om zelfcompassie bijvoorbeeld, en acceptatie. Al met al een veel minder activerend proces.
De boodschap luidt, kortom: negeer knagende carrièrespijt niet, zie het als een dringende boodschap uit de diepere lagen van je eigen ziel.

Onderzoek je keuze weer

Uit onderzoek blijkt dat we op de korte termijn vooral spijt hebben van dingen die we hebben gedaan – een vriend kwetsen, dronken naar huis rijden – en op lange termijn meer van dingen die we hebben nagelaten. Die laatste kunnen ons lang bezighouden, want terwijl we bij spijt van onze daden meteen weten wat de uitkomst was – ruzie met die vriend, een aanrijding – kunnen we bij spijt van niet-handelen eindeloos blijven fantaseren over hoe het had kúnnen zijn, als ik maar… ‘Wie weet hoe beroemd/ rijk/ gelukkig ik was geweest als ik naar de toneelschool was gegaan.’
De remedie? Probeer weer scherp voor ogen te krijgen waarom u toentertijd die keuze heeft gemaakt. Er waren beslist redenen voor. In hoeverre gelden die nog steeds? Als uw spijtgevoelens sterk zijn, is de kans groot dat u nu nieuwe mogelijkheden zult zien om alsnog stappen in de juiste richting te zetten. Maar ziet u nog steeds vooral bezwaren, dan zal uw spijtgevoel waarschijnlijk ook niet zo vreselijk intens zijn. Ga er dan maar van uit dat u goed in staat bent te accepteren dat uw leven anders is gelopen dan u ooit droomde.

Verder met het advies van een loopbaancoach

Heb je besloten om een carrière switch te maken? Of wil je toch verder groeien in je huidige baan? Een loopbaancoach helpt om je werkambities te bereiken. Hij kan je bijstaan met het ontdekken van je talenten, vaardigheden en drijfveren. En met het vinden van een baan die daarbij past. Vind een betrouwbare loopbaancoach die bij je past via Coachfinder.