Gelukkig zonder relatie: over bewust single zijn

Over de liefde circuleren tientallen mythes, waarvan dit misschien wel de hardnekkigste is: allemaal willen we een partner om ons leven mee te delen.

Kortdurend vrijgezel-zijn is leuk en nuttig voor je zelfontwikkeling, maar uiteindelijk willen we graag een duurzame liefdesrelatie. Wij mensen zijn namelijk sociale dieren en voelen ons samen nu eenmaal gelukkiger dan alleen. Dat klinkt misschien best plausibel, maar is het ook waar?

Als we kijken naar de huidige demografische en sociaalpsychologische trends in de samenleving, dan lijkt het daar niet op. Het aantal singles is de laatste decennia zo snel toegenomen, dat er steeds meer onderzoek wordt gedaan naar hun welzijn.

En hieruit blijkt dat er een groeiende groep alleenstaanden is die bewust single blijft. Ze vinden een liefdesrelatie niet noodzakelijk voor hun geluk en welzijn. Sterker nog: ze floreren bij veel tijd voor zichzelf, werk, hobby’s, vrienden, familie en met hooguit af en toe een fling.

Dat is opvallend, want uit eerder onderzoek kwamen vooral negatieve effecten van alleen-zijn naar voren. Singles zouden eenzamer, minder gelukkig en zelfs minder gezond zijn.

Uit een flink aantal recente studies blijkt echter dat hoewel mensen inderdaad het best gedijen bij diepgaand contact met anderen, lang niet iedereen een partner nodig heeft om een gelukkig, vervullend en gezond leven te leiden.

Alleen het gelukkigst

De aan Harvard gepromoveerde psycholoog Bella DePaulo is zo’n bewuste single en doet bovendien al twintig jaar onderzoek naar dit fenomeen aan de universiteit van Californië. Naast literatuuronderzoek neemt ze zowel vragenlijsten als diepte-interviews af onder mensen die bewust single zijn.

Zelf is ze eind zestig en heeft ze nooit een duurzame of serieuze romantische relatie gehad. Toen ze een dertiger was, verwachtte ze nog wel dat er een soulmate op haar pad zou komen met wie ze zou willen trouwen.

Ik ben gewoon wat langzamer dan de rest, was haar gedachte. Tot ze zich realiseerde dat haar verwachting voornamelijk gekopieerd was van wat ze om zich heen zag.

Al haar vrienden gingen samenwonen of trouwen, dus dat leek normaal en daarmee gewenst. Maar als ze echt eerlijk was, wilde ze dat helemaal niet. Ze is iemand die het gelukkigst is als ze alleen leeft, zonder vaste liefdespartner. En daarin is ze lang niet de enige.

Bewust single zijn zonder stigma

‘Ik noem mezelf single at heart en sinds ik onderzoek ben gaan doen naar dit fenomeen, heb ik ontdekt dat er best veel mensen zijn die in deze categorie vallen. Allemaal hebben ze het gevoel dat hun leven het meest vervullend en waardevol is als ze single blijven.

Sommigen zullen af en toe een romantische relatie hebben en daarvan genieten, maar die relaties zullen nooit de centrale plaats in hun leven innemen, zoals je dat wel ziet bij mensen die getrouwd zijn of samenleven met een vaste partner.

Ze voelen zich het meest authentiek en op natuurlijke wijze gelukkig als ze alleen leven. Single-zijn is dus niet iets wat hun overkomt, maar een kernaspect van wie ze wezenlijk zijn, een manier van leven waar ze telkens naartoe willen terugkeren.’

Net als DePaulo heeft deze groep niets met de traditionele concepten die hun status omschrijven. Woorden als ‘vrijgezel’ of ‘ongetrouwd’ impliceren immers dat er iets mist.

DePaulo: ‘Ik identificeer me niet graag op een manier die onderstreept wat ik níét ben en met een term als “alleenstaand” heb ik al helemaal niets.

Single-zijn heeft niets te maken met alleen-zijn. Je kunt een rijk sociaal leven leiden terwijl je single bent, dus alleenstaand vind ik stigmatiserend.’

In contrast legt een term als ‘solo’ of ‘bewust single’ de nadruk op de vrije keus voor, en tevredenheid met het alleen-zijn.

Dat punt leek ook actrice Emma Watson te willen onderstrepen toen ze in een interview met de Britse Vogue zei dat ze weliswaar alleenstaand was, maar zo niet wenste aangesproken te worden: ‘I prefer to call it self-partnered.’

Haar uitlating was een reactie op de veelvuldige vragen over haar relatiestatus van journalisten en andere mensen om haar heen: had ze nu al een vast vriendje? Of misschien al trouwplannen, nu ze dertig werd?

Nee dus, wilde Emma hen laten weten. Ze leidt een fijn en interessant leven, waarin ze niet trouw is aan een specifieke romantische partner, maar altijd aan zichzelf.

Zelf-partnerschap

In Nederland nam het aandeel alleenstaanden volgens het CBS de afgelopen jaren toe onder alle volwassen leeftijdsgroepen. Dat is niet altijd vrijwillig: het gaat hierbij ook om alleenwonende ouderen die hun partner verloren en twintigers die nog wachten op de ontmoeting met hun toekomstige.

Hoewel steeds meer jongvolwassenen niet zo hard op zoek lijken naar vastigheid. Tot zo’n 70 procent van de jongvolwassenen heeft tegenwoordig wat onderzoekers van de universiteit van Cincinnati een ‘nonrelatie’ noemen – ze zijn bijvoorbeeld friends with benefits.

Daarnaast lijkt er een groeiende groep veertigers te zijn die bewust kiest voor een leven zonder liefdesrelatie. Dit blijkt onder andere uit het CBS-onderzoek dat tot 2013 elke vijf jaar werd uitgevoerd en waarbij singles expliciet naar hun motieven werd gevraagd. Volgens een woordvoerder van het CBS is het aannemelijk dat deze trend sindsdien heeft doorgezet.

Een deel van deze groep raakte teleurgesteld in de liefde en blijft liever vrijgezel dan misschien weer te worden gekwetst. Maar zeven van de tien noemden het behoud van vrijheid als belangrijkste motief.

Wellicht ontdekten zij na een lange relatie dat een leven zonder romantische partner hun goed bevalt. Of realiseren ze zich inmiddels – net zoals DePaulo – dat het zelf-partnerschap voor hen de fijnste levensvorm is, terwijl ze dat eerder niet als optie zagen.

Bewust single

‘Het idee dat duurzaam single-zijn voor sommige mensen het beste leven is dat ze kunnen leiden, is totaal nieuw in de meeste samenlevingen,’ vertelt Bella DePaulo.

‘Sinds ik het concept single at heart heb bedacht en er regelmatig over schrijf in blogs en artikelen, is er een gemeenschap ontstaan van mensen die zich erin herkennen. Ze schrijven me of sluiten zich aan bij het online platform dat ik oprichtte in het kader van mijn onderzoek.’

DePaulo verwacht dat die gemeenschap alleen maar groter zal worden. ‘Zodra het fenomeen bewust single zijn bekender wordt, gaan steeds meer mensen zich erdoor aangesproken voelen. Daarnaast zullen er altijd mensen zijn die gelukkiger zijn in een romantische relatie. Voor hen is het dan ook het beste om een koppel te vormen.’

Uit de honderden interviews die DePaulo de afgelopen jaren afnam met mensen die bewust single zijn, blijkt dat zij bepaalde karaktereigenschappen en behoeften in het leven hebben, die sologamie voor hen de meest passende leefvorm maken.

‘Mensen die bewust single zijn hebben genoeg aan hun eigen gezelschap en houden ervan om volgens hun eigen ritme en voorwaarden te leven. Het zijn dus geen mensen die single zijn geworden omdat ze vreselijke relatie-ervaringen opdeden of met allerlei bindingsissues worstelen. Dit zijn mensen die om wat voor reden dan ook alleen leven en merken dat dat voor ze werkt.’

De kleinschalige Canadese Fear of being single-studies en de Duitse Desire to be alone-studies waarover DePaulo schrijft op haar blog op Psychology Today, suggereren dat deze groep meer open-minded is dan gehuwden, minder neurotisch, vriendelijker, consciëntieuzer en minder gevoelig voor afwijzing.

Ook hebben ze een sterk gevoel van controle over de belangrijke dingen in hun leven en een grote behoefte om op zichzelf te kunnen bouwen.

Serieuze optie

Hoewel het duurzaam single-schap dus relatief nieuw is, begint het stigma langzaam af te nemen. Singles worden in ieder geval steeds minder gezien als ‘zielig’ of ‘overgeschoten’ en iemand een ‘oude vrijster’ noemen, is inmiddels echt not done.

Dat kan ook haast niet anders, want onder die culturele verandering ligt een demografische verschuiving. We worden steeds ouder (en overleven steeds vaker onze echtgenoot, zodat we alleen achterblijven) en scheiden steeds vaker.

Een steeds grotere groep wordt daardoor op een zeker moment alleenstaand, wat het taboe op zich al minder houdbaar maakt. Daar komt nog eens bij dat alleen-wonen voor een grotere groep financieel mogelijk is geworden.

Dat wil zeker niet zeggen dat het ook de norm aan het worden is. De meeste mensen verwachten nog steeds oud te worden met een levenspartner. Maar wél dat het in ieder geval een serieuze optie is waarvoor je je niet hoeft te schamen.

Neem bijvoorbeeld emeritus-hoogleraar Europese cultuur Christiane Berkvens-Stevelinck. Ze was misschien altijd al wel single at heart, maar vond ook geluk in de liefde: ze trouwde twee keer.

Pas na de dood van haar laatste echtgenoot besloot ze dat ze de rest van haar leven uit overtuiging alleen wilde blijven. Niet omdat ze bang was voor de liefde of omdat haar huwelijken slecht waren geweest, maar omdat ze merkte dat ze het zo heerlijk vond.

Happy zonder levensgezel

Berkvens-Stevelinck ontdekte dat je voor basisbehoeften als liefde, tevredenheid en warmte geen partner nodig hebt. ‘Intimiteit kent geen vaste vorm,’ betoogt ze in het boek Het intieme van alleen leven uit 2017, ‘en valt niet per se samen met seksualiteit. Ook vrienden kunnen bijvoorbeeld diep met elkaar verbonden zijn.’

En zelfs die vrienden hoeven niet de basis van je geluk te zijn als je bewust single bent, schrijft Berkvens-Stevelinck. ‘Mijn kinderen en mijn intieme vrienden zijn uiterst belangrijk voor mijn geluk, laat daar geen twijfel over bestaan.

Maar mijn innerlijke evenwicht, mijn emotionele balans, de sereniteit die ik op mijn goede momenten ervaar, zijn er niet volledig van afhankelijk.’

Jezelf ‘heel’ voelen, door de wijze waarop je leeft, door de veiligheid en kalmte die je thuis ervaart en door de mate waarin je je verbonden voelt met anderen, noemt ze de intimiteit van alleen leven.

Uit onderzoek van socioloog Eric Klinenberg en zijn onderzoeksteam is bekend wat de mensen die zonder partner door het leven gaan daar zo prettig aan vinden.

Ze genieten van hun vrijheid, van het feit dat ze hun woning en leven kunnen inrichten zoals zij dat willen, van het feit dat ze minder compromissen hoeven te sluiten en zich minder vaak hoeven te ergeren aan een lieve, maar óók geregeld irritante levensgezel.

Ook zeggen veel mensen die bewust single zijn de rust van een eigen ruimte te koesteren na wederom een drukke werkdag in onze huidige, hyper-verbonden en constant stimulerende maatschappij. Klinenberg noemt deze reden om alleen te wonen ‘herstellende solitude’.

Zonder een vaste partner met wie een kletspraatje moet worden gehouden na elke werkdag, kunnen singles niet alleen beter ontspannen, ze merken ook dat ze zonder afleiding van een lief meer reflecteren en creatiever worden en zich minder ergeren – waarden die veel singles at heart belangrijk achten.

Toch maar tinderen?

Dat klinkt allemaal best aanlokkelijk en toch wordt er al decennia door wetenschappers gewaarschuwd voor de vermeende isolatie en eenzaamheid van alleenstaanden.

Daarnaast zijn er onderzoeken die laten zien dat singles minder gezond en minder gelukkig zijn. Ook dat is gemiddeld gezien allemaal waar.

Maar de wereld verandert en steeds meer mensen ontdekken nieuwe levensvormen. Zo laat recent onderzoek zien dat alleen leven niet hetzelfde is als geïsoleerd en eenzaam zijn. Singles zijn vaak zelfs socialer dan mensen die op hun eigen gezin focussen – en dat werkt door op oudere leeftijd.

Wie alleen leeft, investeert over het algemeen meer in vriendschappen en familiebanden, dan wie lijdt aan chronisch slaapgebrek door de eisen van een jong gezinsleven.

Deze groep geniet ook nog eens meer van al die sociale activiteiten die ze ondernemen, wees recent onderzoek van socioloog Elyakim Kislev uit, die data uit 32 landen analyseerde.

Maar zelfs met een druk sociaal leven verlangen singles heus weleens naar een geliefde die hen thuis opvangt na rotdag op hun werk. Of voelen zich eenzaam op bijvoorbeeld feestdagen als iedereen bezet is.

Socioloog Klinenberg benoemt daarnaast de eeuwige twijfel van veel (gelukkige) singles die hij voor zijn studie interviewde: hadden ze niet toch eerder moeten settelen, in die ene, matige relatie?

Zouden ze niet moeten gaan tinderen of meer van die fling maken, al was het maar omdat goedbedoelende vrienden en familieleden dat regelmatig opperen?

Singles mogen dan in opkomst zijn, ze leven nu eenmaal in een tijd en cultuur waarin samenwonen en trouwen nog altijd de norm is. Het voelt daardoor bij vlagen verwarrend of zelfs verkeerd om zonder romantische partner door het leven te gaan en daar tevreden mee te zijn.

Maar: rotdagen, eenzaamheid en twijfelen aan levensbeslissingen is menseigen. Of je nou bewust single bent of niet.

Bronnen o.a.: N. James-Kangal, S.W. Whitton, Conflict management in emerging adults’ ‘nonrelationships’, Couple and Family Psychology: Research and Practice, 2019 / B. DePaulo, Singles and mental health. In: H.Friedman (ed.), Encyclopedia of mental health, Oxford, Elsevier, 2016 / E. Kislev, Social capital, happiness and the unmarried. A multilevel analysis of 32 European countries, Applied Research in Quality of Life, 2019 / D. Carr en R.L. Utz, Families in later life. A decade in review, Journal of Marriage and Family, 2020