In de spirituele sector daarentegen is het ego de vijand die overwonnen, misschien zelfs vernietigd moet worden, wil de godzoeker tot verlichting komen. Het ego of ‘zelf’ met een kleine letter moet verdampen, oplossen of doorzien worden als een illusie. Als dit gebeurt, smelt het individu samen met het ‘Zelf’ met een hoofdletter – de bron, de oceaan van bewustzijn, God, het al. Het ego verzet zich hiertegen tot het uiterste en schakelt al zijn duivelse sluwheid en gewiekstheid in om de boel voor de gek te houden, zodat veel vermeende verlichting uiteindelijk toch een grote egotrip blijkt.
Maar alle valkuilen ten spijt, is het geloof in de oplosbaarheid van het ego en de mogelijkheid tot opgaan in een grotere intelligentie – verlichting of zelfrealisatie – waarschijnlijk toch wel het essentiële kenmerk van spiritualiteit.
Het Amerikaanse tijdschrift What is Enlightenment? heeft zich in het voorjaar-zomernummer van dit jaar tot doel gesteld de kwestie van het ego tot op de bodem uit te zoeken. Een team spiritueel en psychologisch goed onderlegde medewerkers is uitgezwermd om aan kopstukken uit diverse religieuze en psychologische stromingen de vraag te stellen: wat is het ego?
Een vrouwelijke Indiase goeroe, een Grieks-orthodoxe kerkvader, een boeddhistische zenmeester, een yogi, een hindoegeleerde en een soefisjeik behandelen de spirituele kant van de zaak. Otto Kernberg, Leon Hoffman, James Hollis en Henry Stein belichten de psychologische zijde. Daartussen zitten de integrators zoals Jack Engler, psychiater en meditatie-leraar, die bekend werd met zijn uitspraak: ‘Je moet eerst iemand zijn voordat je niemand kunt worden.’
Het gesprek met Engler geeft het meest verhelderende inzicht in de kwestie. Spirituele mensen denken vaak dat je door psychotherapie jezelf versterkt in de zin van grotere zelfgenoegzaamheid en zelfzucht, legt hij uit. Maar goede therapie doet juist het tegenovergestelde: je lost gefixeerde ideeën over jezelf op, je leert jezelf relativeren. Spiritualiteit gaat natuurlijk verder, daarin is het zelf als afgescheiden eenheid een illusie, en krijg je de belofte van uiteindelijke totale vrijheid. Maar in wezen werken therapie en spiritualiteit in dezelfde richting.
What is Enlightenment? is een interessant blad. De man erachter is een Amerikaanse spirituele leraar, Andrew Cohen, die een wereldwijde organisatie heeft opgebouwd van volgelingen. Het bijzondere van deze Cohen is dat hij – in tegenstelling tot de meeste goeroes – actief de dialoog zoekt met andere deskundigen op zijn en aanverwante gebieden, religie en psychologie.
Het blad is te koop in enkele gespecialiseerde boekhandels.
Inlichtingen over abonnementen via de International Fellowship for the realisation of Impersonal Enlightenment in Amsterdam, telefoon 020-4221616, of op de website van de organisatie: www.wie.org.
