Relaties: verliefd, verloofd, gescheiden

‘Toen ik voor de derde keer in het huwelijksbootje staptje, verklaarde iedereen me voor gek. Maar voor mij was het alsof ik voor de eerste keer trouwde’, zegt acteur Peter Faber in het boek ‘Het leven is de speelbal van de tijd’. Portretten van opmerkelijke vijftigers. Na een leven vol opeenvolgende relaties – ‘ik ben kampioen weglopen’ – zegt hij op zijn 55e: ‘Iedere relatie voegt een meerwaarde toe aan je leven. Voor het eerst leer ik nu van een relatie.’ Hij leerde zijn grenzen te bepalen, hij durft meer emoties te tonen en heeft meer rust. ‘Een mens heeft kennelijk veel omwegen nodig om tot bepaalde inzichten te komen.’ Het is een geruststellende gedachte: we mogen dan wel ploeteren met onze relaties en telkens opnieuw op zoek gaan naar een nog geschikter exemplaar, uiteindelijk leren we van onze fouten en vinden we wat we zoeken.

Is uw huidige relatie beter dan de vorige? Negentig procent kans dat u ja zegt. In één onderzoek vindt zelfs honderd procent van de ondervraagden hun huidige relatie beter dan de vorige. Mensen ervaren ook meer gelijkwaardigheid en tevredenheid in hun huidige relatie. Kunnen we hieruit concluderen dat relaties inderdaad telkens beter worden? Helaas kunnen we de getuigenissen niet helemaal serieus nemen. Mensen hebben namelijk de neiging hun gedrag en hun keuzes te rationaliseren. Wie zal ooit toegeven dat het na de eerste liefde alleen maar bergafwaarts is gegaan? Zoals relatietherapeut Annette Heffels opmerkt: ‘Optimistische mensen zullen altijd zeggen dat ze er uiteindelijk op vooruit zijn gegaan. Net als bij het kopen van een auto: als je hebt getwijfeld tussen twee auto’s en je hakt de knoop door, zul je altijd denken dat die andere inderdaad minder goed was. Dat komt ook naar voren in onderzoek naar relaties: mensen zeggen achteraf dat hun scheiding een goede beslissing is geweest. Maar mensen die gevochten hebben voor hun relatie en nog bij elkaar zijn, zeggen dat ook. Achteraf zal men elke keuze rechtvaardigen.’

Sombere vooruitzichten

De cijfers zijn helaas verontrustend. Opeenvolgende relaties lijken niet steeds beter te worden. Tweede huwelijken lopen vaker stuk en duren gemiddeld korter dan eerste huwelijken. Een huwelijk waarin een van beiden eerder gescheiden is, heeft een grotere kans om te stranden. Mocht je denken dat je van samenwonen iets leert, het tegendeel is het geval: gehuwden die eerst hebben samengewoond, hebben een twee keer zo grote kans op echtscheiding. En van je ouders’ fouten steek je ook al niets op: kinderen van gescheiden ouders hebben anderhalf keer zoveel kans te scheiden als kinderen van happy loving couples.

Nu krijgen stellen in hun tweede huwelijk ook te maken met meer problemen, gezien de erfenis van het eerste: alimentatie, kinderen, ex-en. En de cijfers zijn ietwat vertekend, omdat stellen die levenslang bij hun eerste partner blijven, de gemiddelde levensduur van eerste huwelijken opkrikken. Maar desalniettemin geven de cijfers weinig reden om aan te nemen dat mensen na een scheiding sadder, but wiser zijn geworden.

Ook de deskundigen zijn somber gestemd. Van de zes hoogleraren psychologie en psychiatrie die in een Amerikaans tijdschrift de vraag kregen voorgelegd: ‘Is een tweede huwelijk doorgaans succesvoller dan het eerste?’, antwoordde slechts één hoogleraar met een volmondig ja. De anderen meenden van niet, of twijfelden. Op z’n best vinden ze dat het tweede huwelijk voor- en nadelen heeft, zoals psychiater Carl Whitaker: ‘De individualiteit zal de tweede keer groter zijn, de verbondenheid kleiner. De naïviteit is minder, de paranoia groter. Betekent dit dat het succesvoller is? Moeilijk te zeggen.’

Nederlandse relatietherapeuten zijn niet veel optimistischer. Therapeut en hoogleraar klinische psychologie Cas Schaap: ‘Het gegeven dat tweede relaties vaker stuk gaan, wijst erop dat mensen blijkbaar niet veel geleerd hebben. Steeds stappen ze in dezelfde valkuil. Mensen kiezen bijvoorbeeld vaak partners die op elkaar lijken.’

Een andere valkuil is dat je steeds ‘jezelf meeneemt’. Schaap: ‘Factoren die leiden tot scheiding, zoals karaktereigenschappen en gebrek aan vaardigheden, worden meegenomen naar de nieuwe relatie en gaan daar te zijner tijd weer hun werk doen. Het probleem is, denk ik, dat het vaak factoren zijn waarvan men zich niet bewust is, en die dus ook niet worden bijgestuurd. Als men zich zijn fouten niet realiseert, kunnen ze een boel verzieken: het zijn tijdbommen die ieder moment kunnen ontploffen. Mensen leren niet zoveel van hun fouten, tenzij hun partner of therapeut hen er met de neus bovenop drukt.’

Maar in plaats van je eigen fouten onder de loep te nemen, is het gemakkelijker om naar de ex-partner te wijzen. Wat we dan ook massaal doen. Uit onderzoek van de Groningse psychologen Bram Buunk en Wim Mutsaers bleek dat men over het algemeen weinig positieve gevoelens koestert ten opzichte van de ex. Boosheid en haat voeren de boventoon, hetgeen de conclusie rechtvaardigt dat weinig menselijke relaties zo vijandig zijn als die tussen ex-en. Maar de partner verwijten maken, stimuleert het leren van je eigen fouten niet.

Niet voor niets zegt Cas Schaap: ‘Een goede scheiding is moeilijker dan een goede relatie. Je hebt er dezelfde vaardigheden voor nodig, onder andere goed naar jezelf kunnen kijken. En dat is het moeilijkste wat er is.’

Advies voor twijfelende stellen

Maar met veel pijn en moeite en goede wil kan een tweede relatie wél slagen. De tijd na de scheiding kan ook een periode zijn van analyse en zelfkritiek. In een onderzoek van Wim Mutsears voelt eenderde van de mannen en vrouwen zich achteraf schuldig over hun gedrag tijdens het eerste huwelijk. Dit biedt een goede voedingsbodem voor reflectie.

Ook kunnen tweede en daaropvolgende relaties profiteren van een iets realistischer mens- en wereldbeeld van de, inmiddels volwassener geworden, partner. Relatietherapeut Annette Heffels: ‘Sommige mensen koesteren een hardnekkig romantisch huwelijksideaal. Ze halen verliefdheid en liefde door elkaar. Als de heftige verliefdheid voorbij is, denken ze dat het betekent dat ze niet echt van elkaar houden. Vanuit die teleurstelling zoeken ze dan naar een nieuwe liefde. Sommigen blijven altijd naar die intensiteit zoeken, maar velen krijgen ook een realistischer blik.’ Irritant voor de ex die hoort dat haar voormalige partner meegaat naar familiefeestjes van zijn nieuwe liefde, terwijl zij hem met nog geen tien paarden zover kon krijgen. Maar hij heeft blijkbaar geleerd om compromissen te sluiten. Deze ontwikkeling wordt ondersteund door onderzoek naar tweede relaties, waarin partners de noodzaak tot ‘geven en nemen’ meer benadrukken dan de eerste keer.

We zijn dus toch in staat om te leren. Maar wat moet je doen als je twijfelt tussen doorgaan met een imperfecte relatie en er vandoor gaan met je spannende buurman? Relatietherapeuten – maar daar zijn het misschien ook therapeuten voor – zijn unaniem in hun oordeel. Als het aankomt op kiezen tussen opbreken of repareren, dan hebben ze allen een voorkeur voor repareren. De Amerikaanse therapeut Peter Kramer schreef er zelfs een boek over: Schould I stay or should I go? Kramer raadt aan om hard te werken aan je huidige relatie, want volgens hem zijn tweede relaties zelden beter dan de eerste. Mocht dat wel het geval zijn, dan komt dat alleen omdat de tweede verbintenis profiteert van al de moeite en compromissen die je net zo goed had kunnen investeren in je eerste relatie. ‘Dat zal veel vergen van je sociale vaardigheden: onderhandelen, communiceren. Maar je kunt het erop wagen, wanneer je de gelegenheid aangrijpt voor persoonlijke ontwikkeling, voor je eigen volwassenwording. Als de relatie alsnog mislukt, heb je tenminste iets om mee te nemen.’