Het begon heel spontaan en ze werden er onmiddellijk volledig in meegezogen. Ze zagen elkaar voor het eerst tijdens een workshop. Thomas zat in dezelfde groep als Katja.
Al in de eerste pauze liep ze naar hem toe: ‘Met jou wil ik wat gaan drinken.’ Nog geen week later zaten ze dag en nacht bij elkaar. ‘We waren een soort magneten’, zegt Thomas.
‘Er was een gigantische lichamelijke aantrekkingskracht tussen ons, en daarnaast bleken we ook nog eens overal hetzelfde over te denken: muziek, films, boeken, tv-programma’s, vakantiebestemmingen. Ik dacht dat ik eindelijk de ware had gevonden. Het leek te mooi om waar te zijn.’
En ja hoor, inderdaad: na nog geen twee weken was het crisis. Katja raakte volledig overstuur. Thomas: ‘Dat ging over iets heel kleins. Ik zei dat ik een avond op stap ging met een vriend. Katja raakte daardoor in tranen, werd woedend.
‘Je vindt mij dus niet leuk genoeg’, hield ze vol. Ze werd zo kwaad dat het servies eraan moest geloven: borden, schalen, kopjes, van alles lag aan gruzelementen. Ik wist niet wat me overkwam. Wat ik ook zei, het lukte me op geen enkele manier haar ervan te overtuigen dat ze ongelijk had.’
Een week later was Katja weer gekalmeerd en vertelde ze wat de oorzaak was: ‘Ik heb borderline, daarom kan ik zo heftig reageren.’
Voor Thomas was Katja’s bekentenis geen reden om de relatie te verbreken. Nu, na ruim drie jaar, zijn ze nog steeds bij elkaar. Hun relatie met borderline kent veel ups en downs, dat wel.
Soms zien ze elkaar zelfs een tijdje niet. Maar Thomas was en is nog steeds weg van haar, en wil heel graag bij haar blijven. ‘Ondanks alles is ze toch de vrouw van mijn dromen. Ze heeft borderline, én heel veel leuke kanten die niets met haar ziekte te maken hebben.’
De relatie tussen Katja en Thomas beweegt zich onder invloed van borderline van crisis naar crisis. Tijdens het interview vertelt Thomas dat het net weer even uit is met Katja.
‘Ze kan het momenteel niet aan om me te zien. Ik heb daar begrip voor. Ik weet dat ze weer bij me terug zal komen.’ Bij het verschijnen van dit artikel laat Thomas weten dat Katja en hij weer bij elkaar zijn, ook al maken ze nu opnieuw een crisis door.
Ingewikkelde relatie
Thomas kiest voor de moeilijke weg, want een relatie met iemand met borderline is knap ingewikkeld. Het gedrag komt namelijk vooral tot uiting in intieme relaties. Ouders, kinderen, beste vrienden en partners zien een kant van de borderlinepatiënt die voor de buitenwereld soms onzichtbaar blijft.
‘Borderline’ staat voor het ‘grensgebied’ van de psychose en de neurose. Het meest kenmerkende van borderline is de instabiliteit in denken, voelen en handelen.
Dat kan zich in een relatie vertalen in zoiets als de buitenproportionele reactie van Katja, maar ook in depressies, angsten, verwardheid, zelfverwonding, zelfmoordneigingen, overmatig drugsgebruik, eetproblemen, roekeloos omspringen met drank, geld en seks, onverantwoord gedrag in het verkeer, ruziemaken, agressief gedrag, de ene baan na de andere en de ene relatie na de andere.
Zoveel gedragingen, zoveel soorten borderline. Bij sommigen is het aan de buitenkant zelfs niet eens te merken, omdat ze uit verlegenheid in stilte lijden.
Erwin van Meekeren, psychiater in Den Haag, heeft een jarenlange ervaring met borderlinepatiënten en schreef een aantal boeken over de stoornis.
Van Meekeren: ‘Borderline is bij uitstek een psychische ziekte waar de naasten van de patiënt heel veel last van hebben, juist omdát borderline vaak tot uiting komt in de relatie met anderen. Maar het meest lijden borderlinepatiënten er natuurlijk zelf onder.
Ook al lijkt het misschien manipulatief, hun gedrag is absoluut niet opzettelijk, en al helemaal geen aanstellerij. Ze voelen zich echt zo hopeloos als ze zich gedragen.’
Temperament
Impulsief reageren is volgens Van Meekeren een belangrijk onderdeel van de borderlinestoornis. ‘Mensen met borderline ontberen de stabiliteit en zelfcontrole die anderen wel kunnen toepassen om het leven soepel te laten verlopen. Daardoor hebben ze zichzelf minder in de hand en kan hun leven chaotisch worden.
Training Eerste hulp bij borderline
- Leer borderline beter begrijpen
- Ontdek hoe je beter kunt leven met borderline
- Met inspirerende video's en artikelen
45,-
Daar komt bij dat de stemming bij iemand met borderline binnen een paar uur kan omslaan, dag-in-dag-uit. Je kunt je voorstellen dat het leven dan soms bijna ondraaglijk wordt; dat draagt vast bij aan het hoge zelfmoordpercentage van tien.’
Behalve het handelen en voelen, kan bij de borderlinestoornis ook het denken in uitersten verlopen. Van Meekeren: ‘Situaties, dingen, mensen, maar ook zijzelf: alles is óf afschuwelijk, óf geweldig, iets daartussenin bestaat niet. Oordelen van borderlinepatiënten veranderen soms van het ene op het andere moment.
Eén opmerking of gedachte is vaak al voldoende om hem of haar van zwart naar wit te laten schieten.’ Dat is heel lastig wanneer je een relatie probeert op te bouwen met je partner met borderline.
Angst voor afwijzing
Partners van mensen met een ernstige vorm van borderline weten soms echt niet meer hoe ze moeten reageren. ‘Het lijkt wel alsof ik het nooit goed kan doen’, zegt Thomas over Katja. ‘Zodra ik ergens mee instem, stelt ze hogere eisen. En als ik daar niet aan voldoe, hebben we bonje. Het is bij haar nooit genoeg.’
Alie van Dijk, moeder van een volwassen dochter met borderline, heeft soortgelijke ervaringen. ‘Je moet je voorstellen: als je borderline hebt, ontploft er iedere dag een gigantische bom in je leven. De kleinste aanleiding kan zo’n bominslag tot gevolg hebben. Borderlinepatiënten reageren vaak niet op wat je zegt, maar op wat ze dénken dat je zegt, en dat vullen ze meestal negatief in.
Dat uit zich vooral wanneer er voor haar gevoel te veel van haar wordt gevraagd. Dan kan ze midden in een gesprek zomaar over haar cavia beginnen. Mijn dochter merkt dagelijks dat ze door de kloof tussen haar verstandelijke en emotionele beleving niet in staat is te leven zoals de mensen om haar heen dat doen. Dat is de tragiek van mensen met borderline.’
Hechtingsproblemen in een borderline relatie
Volgens psychiater Van Meekeren struikelen de meeste patiënten met borderlinestoornis over problemen met hechten en onthechten. ‘Ze hebben een enorme behoefte aan intimiteit en willen zich dolgraag aan iemand binden. Personen met borderline zijn ook op zoek naar relaties en impulsen van buiten, omdat ze zich anders leeg voelen.
Ze liften als het ware mee op het gevoel van de ander. Maar die ander mag niet te dichtbij komen, want ergens, diep in het hart, denkt iemand met borderline toch dat de ander niet te vertrouwen is. Dat maakt een relatie met iemand met borderline soms knap lastig.
Iemand met borderline heeft vroeger niet goed geleerd erop te vertrouwen dat vriendschap en liefde blijven bestaan wanneer de ander z’n hoofd ergens anders bij heeft, of even niet in hun buurt is.
Zo ontstaan patronen van vastklampen en afstoten in een relatie waarin borderline een rol speelt. De borderlinepatiënt hunkert naar hechting, maar huivert daar tegelijkertijd voor, uit angst om weer verlaten te worden.’
3 tips voor een relatie met iemand met borderline
1. Vermijd triggers
Alie van Dijk: ‘Bij het minste of geringste kan mijn dochter zich als persoon afgewezen voelen. Ik heb echt moeten leren wat de triggers zijn die haar op tilt doen slaan. Dat zijn vaak situaties die met afstand en nabijheid te maken hebben.
Als ik bijvoorbeeld met vakantie ga, heeft ze het gevoel dat ik nooit meer terugkom. Hoewel ze intellectueel gezien volwassen is, is ze qua emotionele ontwikkeling nog een klein kind’.
2. Stel op een liefdevolle manier grenzen
‘Wat heel belangrijk is in een relatie met iemand met borderline’, zegt Thomas die door schade en schande wijs werd, ‘is dat je grenzen leert stellen en hyperduidelijk bent in de communicatie. Een beetje zoals je met een kind omgaat.
Ik kan het weliswaar overal met Katja over hebben, maar het probleem is dat ze niet kan relativeren. Haar behoeftes moeten direct worden vervuld. Morgen bestaat voor haar niet.
Daarom ga ik in onze relatie op een speciale manier met haar om: ik ben uiterst consequent en ik stel duidelijke grenzen. Bovendien sta ik voor wat ik zeg en laat ik zien dat ik niet perfect ben. Ik troost en stel gerust.
Dat verbaast Katja: de meeste mensen met borderline hadden zo’n relatie in hun jeugd niet. Vaak kunnen ze op niemand rekenen. Katje kon zelfs niet op haar ouders rekenen, die dropten haar soms voor een lange periode bij andere mensen, omdat ze niet voor haar wilden zorgen.’
3. Wees hyperduidelijk in de communicatie
Voor Alie van Dijk is het een jarenlange strijd geweest om het leven van haar en haar dochter acceptabel te maken. ‘Het is heel belangrijk om te ontdekken wat de triggers zijn van jezelf en degene met borderline. Door glasheldere communicatie kan ik inmiddels tachtig procent van de crises voorkomen.
Ik herhaal mijn uitspraken meestal een paar keer, omdat ik erachter ben gekomen dat het inprentingsvermogen van mensen met borderline gering is. Ook zorg ik ervoor dat wat ik zeg, nog maar voor één uitleg vatbaar is en dus niet meer negatief kan worden opgevat.
Verder tolereer ik bepaalde gedragingen, zoals suïcidale neigingen, niet bij mij in huis. Dat respecteert mijn dochter.’
Wat kan een borderlinepatiënt zelf doen?
Kunnen borderlinepatiënten zelf ook iets doen aan hun verschijnselen? ‘Dat hangt af van hun doorzettingsvermogen, maar ook van hoe ernstig ze het hebben’, aldus psychiater van Meekeren.
‘Er zijn heel kwetsbare borderlinepatiënten die op veel gebieden in hun leven vastlopen; die zullen zichzelf moeilijk kunnen veranderen en hebben echt begeleiding nodig.
Anderen hebben weer betere perspectieven. Zij hebben hun gedachten beter onder controle en daardoor kunnen ze ook hun emoties en hun gedrag beter sturen. Daarnaast kunnen ze bewust meer gaan letten op lichamelijke sensaties die emoties weergeven en eerder voelen welke emotie ze hebben.
Daardoor loopt de emotie meestal minder hoog op en worden hevige stemmingswisselingen voorkomen. Het is belangrijk dat wordt gelet op iemands talenten, op wat iemand wél kan, in plaats van op wat hij of zij níét kan.’
Van zwakte tot kracht
De Amsterdamse psychotherapeut André Havas, die een therapiegroep met borderlinepatiënten begeleidde, weet uit ervaring dat veel mensen met borderline er uiteindelijk in slagen om hun zwakte om te buigen tot hun kracht. Bij de meeste patiënten neemt de hevigheid van de stoornis af rond het dertigste, veertigste levensjaar.
Wat helpt om borderline te genezen of te verminderen: levenservaring, betere sociale vaardigheden, steun van anderen, therapie, en het verder ontwikkelen van reeds aanwezige sterke eigenschappen. Ook een andere kijk op de stoornis doet soms wonderen.
Havas: ‘Eigenlijk zijn mensen met borderline niets anders dan extreem gevoelige mensen. Overgevoeligheid kun je zien als een handicap, maar wanneer je het in een beroep aanwendt als een talent, maak je borderline juist te gelde.’
Havas kent veel patiënten die hun leven zodanig hebben leren indelen dat hun klachten afnamen. ‘Sommigen zijn hun heil bijvoorbeeld niet meer zo gaan zoeken in liefdesrelaties en vulden de leegte op door meer op te gaan in hun werk. Anderen hebben met creativiteit en humor veel kunnen verbeteren.’
Het gaf de deelnemers in de therapiegroep van Havas altijd een enorme kick als er weer eens een succesvolle ‘ex-borderlinepatiënt’ te gast was die vertelde hoe hij of zij de stoornis de baas was geworden.
Havas: ‘Velen in de groep kregen daardoor net het zetje dat ze nodig hadden om in zichzelf te gaan geloven en hun leven hanteerbaar te maken. Uiteindelijk zag ik hun schaamte veranderen in trots, een ontwikkeling die ze zelf nooit voor mogelijk hadden gehouden.’
Schematherapie
Ook schematherapie, ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young, kan helpen. Young gaat ervan uit dat iedereen in zijn jeugd overtuigingen – schema’s – vormt over de werkelijkheid. Een schema is eigenlijk je gevoelige snaar: zo’n negatieve overtuiging beïnvloedt je gedrag op een manier die telkens tot problemen leidt.
Het doel van de therapie is het veranderen van schema’s. Hierdoor verandert ook de manier van denken, voelen en het gedrag dat bij die schema’s hoort.
Uit een Nederlands onderzoek bleek dat ruim de helft van de borderlinepatiënten die schematherapie hadden gevolgd na vier jaar was hersteld, en dat bij in totaal twee derde een flinke verbetering van de symptomen meetbaar was. Lees meer over schematherapie.
Meer handvatten voor een relatie met iemand met borderline? In onze online training Eerste hulp bij borderline helpt psychiater Erwin van Meekeren je met deskundig advies.
Extra: therapie bij borderlinestoornis
Jarenlang beschouwden hulpverleners borderlinepatiënten als enorme lastpakken waar ze het liefst met een boog omheen liepen. Inmiddels zijn er therapievormen ontwikkeld waarmee veel patiënten te behandelen zijn. Vaak worden medicijnen (antidepressiva, antipsychotica, stemmingsregulatoren) voorgeschreven. Deze spelen echter een bescheiden rol.
Het belangrijkste deel van de behandeling bestaat uit psychotherapie. Verschillende methodieken kunnen daarbij behulpzaam zijn.
De Amerikaanse therapeut Marsha Linehan ontwikkelde speciaal voor mensen met borderline de zogenaamde dialectische gedragstherapie. Deze behandeling, ook wel Linehantherapie genoemd, wint de laatste tijd snel terrein. Hierbij worden groepsvaardigheidstrainingen gecombineerd met individuele begeleiding.
Gewerkt wordt aan het veranderen van gedrag en gedachten. Patiënten worden aangespoord zich bewust te worden van de manier waarop ze reageren, denken en voelen.
Mieke, Janny, Nelleke, Ingrid, Dora, Wilma en Machteld hebben borderlinestoornis. Ze komen op maandagmiddagen bij elkaar in behandelcentrum De Meregaard in Almere, onder begeleiding van therapeuten Willem Noordanus en Joke Chrispijn.
Willem maakt vaak grappen met de vrouwen in de groep. ‘Humor is zeer belangrijk voor borderlinepatiënten’, zegt hij. ‘Ze kunnen soms te ver doorschieten in hun emoties, en met af en toe een grapje of een kwinkslag, komen ze weer een beetje met beide benen op de grond te staan.’ In de groep komt aan bod waar ze in het dagelijks leven tegenaan lopen, en hoe ze daar concreet mee kunnen omgaan.
Borderlinevalkuil
De deelneemsters geven elkaar tips en houden elkaar ook in de gaten: mocht iemand te veel in zijn ‘borderlinevalkuil’ stappen, dan zijn de anderen er meteen bij om diegene daar op aan te spreken. Daarbij gaat het minder om de inhoud van de problemen en meer om hoe de deelneemsters op elkaar reageren.
Nadat de vrouwen luid door elkaar heen pratend zijn binnengekomen, begint de sessie met een rondje ‘lief en leed’. Mieke vertelt dat ze in de clinch lag met haar schoonmoeder, Dora heeft het er moeilijk mee dat ze vaak alleen thuis zit, Ingrid is na twee weken vakantie ‘weer teruggeflikkerd’ in haar dagelijkse sleur. Niemand in de groep blijkt zich van binnen helemaal rustig te voelen. Nelleke heeft zelfs zoveel last van de ruzie met een familielid dat ze zichzelf is gaan beschadigen.
Vandaag is het discussiethema ‘Op zoek naar jezelf’, omdat het voor borderlinepatiënten vaak moeilijk is keuzes te maken. Volgens therapeut Willem hebben ze dat in hun jeugd nooit geleerd, omdat ze toen meer bezig waren met overleven.
Acceptatie
Nelleke opent de discussie door te zeggen dat iets haar tegenhoudt om ‘weer de normale draad van het normale leven’ op te pakken.
Ingrid reageert fel: ‘Bah! Jij hebt het aldoor over het woord ‘normaal’, maar wat ís normaal? Ik denk dat je moet accepteren dat je borderline hebt, hoe moeilijk dat ook is. Ik wilde er in het begin ook niet aan.’
Mieke: ‘Soms gooi ik het op mijn winterdepressie, en als de winter om is, zeg ik dat het mijn voorjaarsmoeheid is. Maar uiteindelijk zul je toch onder ogen moeten zien dat je borderline hebt. Als je dat namelijk niet doet, leer je niks hier in de groep.’ Er wordt instemmend geknikt.
Nelleke zegt dat ze erg chaotisch is in haar hoofd. ‘Ik word overspoeld door een veelheid van zaken die ik niet meer uit elkaar kan houden. Ik ben mezelf vaak kwijt. Ik luister altijd naar anderen, en pas me altijd maar aan. Dat kost zoveel energie dat ik geen tijd meer heb om erbij stil te staan wat ik nou zelf wil. Ik heb daar zo’n ontzettende last van en…’
Willem: ‘Stop! Jij kunt dus iets: je kunt luisteren. Je kunt je inleven in anderen. Waar heb jij dat geleerd?’
Nelleke: ‘Thuis, als kind. Ik moest me altijd aanpassen, omdat ik anders op m’n sodemieter kreeg van mijn ouders. Ze hebben me goed afgericht.’
Mieke: ‘Nee, jij hebt het zélf gedaan, dat deed je om te overleven!’
Nelleke: ‘Ja, maar het was stom van mezelf! Ik heb het mezelf aangedaan.’
Willem: ‘Je hebt iets positiefs geleerd, maar jij roept: “Wat moet ik ermee?” Dat is typerend voor borderline: het negatief maken van iets positiefs.’
Nelleke begint te huilen. ‘Ik heb helemaal geen ruimte voor mezelf’, snikt ze. ‘Wie ben ik en wat wil ik? Wat mag ik? Kan ik dat zelf bepalen? Verstandelijk gezien zeg ik ‘ja’, maar gevoelsmatig kan ik dat niet.’
De andere groepsleden zwijgen. Janny vraagt of ze haar arm om Nelleke heen mag slaan, maar Nelleke schudt ‘nee’. Op de klok is het inmiddels vijf uur. De zitting van anderhalf uur zit er op. Volgende week is er weer een nieuw thema: ‘kwetsbaarheid’.
De namen van de borderlinepatiënten zijn in verband met privacy gefingeerd.
