Ssssssh, schatje…!

‘Ik zat op een bankje op het perron te wachten op een late trein naar huis,’ vertelt een vriendin die vanwege haar werk vaak ’s avonds moest reizen. ‘Drie jongens kwamen op me af, duidelijk aangeschoten. Een van hen ging vlak naast me zitten en begon te praten. Dat ik er zo geil uitzag, of ik niet met hem mee wilde om hem te pijpen. Ik negeerde hem, maar hij bleef doorgaan. Ik was opgelucht toen de trein kwam en hij met zijn vrienden in een andere coupé stapte.’

60 procent van de Nederlandse vrouwen krijgt ooit te maken met ongewenste seksueel getinte opmerkingen blijkt uit onderzoek van Rutgers wpf, kenniscentrum voor seksualiteit. Mannen die naar ze sissen op straat, hen naroepen hoe lekker ze zijn, hen uitmaken voor hoer of agressief om seks vragen.

Maar welk effect heeft dit soort opmerkingen eigenlijk op vrouwen? En waar ligt de grens tussen een onschuldige grap en intimidatie?

Aanranding

In de Verenigde Staten verscheen een nationaal rapport, Unsafe and harrassed in public places, over verbaal lastigvallen. De percentages zijn vergelijkbaar met die in Nederland. Volgens dit rapport is nafluiten en oneerbare voorstellen doen bepaald niet onschuldig: het kan leiden tot ernstiger zaken, zoals aanranding.

Een flink deel van de vrouwen die nare seksuele opmerkingen naar hun hoofd kregen, vertelt dat de situatie escaleerde toen ze niet op de ‘juiste’ manier reageerden. De mannen in kwestie bleven hen achtervolgen, probeerden hen te betasten of gingen zelfs over tot aanranding.

Dit rapport past in de denkwijze van veel Amerikaanse en Britse sociologen en gedragswetenschappers over seksueel geweld. Zij stellen dat alles tussen nafluiten en verkrachting onderdeel is van dezelfde cultuur.

In deze rape culture worden vrouwen als seksobjecten neergezet en benaderd. Zo ontstaat een maatschappelijke sfeer waarin het nauwelijks meer vreemd lijkt als mannen meisjes en vrouwen lastigvallen of geweld aandoen.

De Nederlandse onderzoeker Linda Duits, verbonden aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in seksualiteit, gender en cultuur, is genuanceerder. Verkrachting of aanranding gelijkstellen aan ongepast verbaal geouwehoer in metro’s, op straat of van een nare baas, vindt zij onzin. ‘Van dat laatste loop je geen blijvend trauma op, wat je wel kunt hebben als iemand je ongewenst aanraakt.’

Grijs gebied

Vervelend kan het wel zijn. De grens tussen vervelend en grappig, of intimiderend en complimenteus is echter niet zo duidelijk: er is een grijs gebied. Hoe een actie uitpakt in dat grijze gebied hangt onder andere van de man af, vertellen vrouwen desgevraagd.

‘Van de ene man vind ik een knipoog of “lekker ding” prima, terwijl ik het bij een ander op een lopen wil zetten.’ Een collega van haar beaamt dat: ‘Als je je er mooi door voelt is het een compliment, als je je er een slet of hoer door voelt, is het een belediging. Maar dat verschilt inderdaad per man.’

En het ligt aan de situatie, ontdekte de Amerikaanse psycholoog Kimberley Fairchild, verbonden aan het Manhattan College. Zij vroeg bijna dertienhonderd vrouwen naar hun ervaringen met vreemden die spontaan hun mening over het uiterlijk van deze dames gaven. Haar hoofdvraag: wanneer vind je het echt akelig en wanneer juist leuk?

Veel hangt af van tijd en plaats. Zo vonden de vrouwen de opmerking dat ze ‘een lekker ding’ zijn vrijwel allemaal beangstigend als ze in hun eentje in het donker over straat liepen. Ook mannen van veertigplus die op straat of in het openbaar vervoer op een of andere manier toenadering zochten, konden bij Fairchilds relatief jonge ondervraagden niet op een warme reactie rekenen: ongeveer een derde kreeg daar de rillingen van. Eigenlijk werden ze alleen blij van de seksuele waardering van een aantrekkelijke vent, het liefst wanneer ze in gezelschap van hun vriendinnen waren.

Hoewel vrouwen volgens de Nederlandse onderzoeker Linda Duits geen blijvend trauma oplopen van seksueel getinte opmerkingen, hebben die wel degelijk negatieve effecten, blijkt uit weer ander onderzoek van Kimberley Fairchild.

Vrouwen die vaak last hebben van seksuele intimidatie zijn banger om verkracht te worden en doen meer aan zelf-objectificatie. Met dat laatste bedoelt de Amerikaanse psycholoog dat ze zichzelf vanuit een soort derde persoon gaan zien, als een ‘ding’ dat je vooral op uiterlijk dient te beoordelen.

Psychologen brengen zelf-objectificatie onder meer in verband met minder zelfvertrouwen en de neiging om erg op je lichaam te gaan letten, wat weer leidt tot een negatief lichaamsbeeld en schaamte over je lijf. En dat zijn weer risicofactoren voor depressie.

Vleiend, maar helaas

En als een vrouw opmerkingen over haar uiterlijk niet ziet als intimiderend, maar als compliment, is er dan niets aan de hand? Toch wel, zeggen sociaal psychologen Nathan Heflick en Jamie Goldenberg van de universiteit van Zuid-Florida.

Ze vroegen 133 studenten een opstel te schrijven over de Amerikaanse politica Sarah Palin of de actrice Angelina Jolie. De ene helft moest er verplicht iets inzetten over het uiterlijk van deze vrouwen, de andere helft over hun persoonlijkheid. Vervolgens vulden de studenten een vragenlijst in waarin ze aangaven hoe competent ze hen achtten.

Wat bleek? Studenten die in hun opstel op het uiterlijk van Palin en Jolie hadden gefocust, vonden hen minder intelligent en vaardig. Het idee hierachter is dat mensen, wanneer ze erg letten op hoe een vrouw eruitziet, haar minder als mens en meer als object gaan zien. Geen zelf-objectificatie dus, maar objectificatie door een ander.

In een vervolgonderzoek bevestigden de sociaal psychologen dit idee. Studenten die moesten letten op het uiterlijk van een nieuwslezeres vonden haar minder warm en schreven haar minder normbesef toe dan wanneer ze hadden gelet op haar professionele prestaties. Dat verschil werd overigens niet geconstateerd toen ze dezelfde opdracht kregen bij een nieuwslezende man: die had van dat alles geen last.

Het is natuurlijk de vraag wat zulke experimenten onder Amerikaanse studenten zeggen over, om eens iets te noemen, de Nederlandse werkvloer. Maar veel vrouwen zullen dit gevoel herkennen: dat je toch minder serieus wordt genomen door de collega die net goedkeurend je billen bewonderde toen je langsliep. Zelfs als je het eigenlijk wel vleiend vond.